Games

Kerncijfers

Om het aantal organisaties, werkenden, opleidingen, studenten, spelers en de inkomsten cijfermatig in kaart te brengen, moet er uit verschillende bronnen worden geput. Aangezien de game-industrie inherent internationaal is, moeten zowel nationale als internationale cijfers in overweging worden genomen. Nederlandse cijfers zijn schaars, maar worden verstrekt via de tweejaarlijkse Games Monitor. Deze rapportage, gebaseerd op een enquête onder Nederlandse game-ontwikkelaars, werd voorheen uitgevoerd door de Dutch Game Garden. Brancheorganisatie DGA heeft de monitor recent overgenomen en verwacht medio 2025 een nieuwe editie uit te brengen. Tot die tijd beperken de Nederlandse cijfers op deze pagina zich tot 2021, het laatste jaar waarin Dutch Game Garden de enquête heeft afgenomen. Deze cijfers zijn aangevuld met recentere inzichten uit literatuur, gesprekken met het veld en met internationale cijfers uit de monitor van de Game Developers Conference en publicaties van marktonderzoeker Newzoo.

Aantal organisaties en werkenden: De Nederlandse game-industrie omvat in 2021 circa 4.560 werkenden en 630 bedrijven (Grinsven et al. 2024). Het merendeel zijn zelfstandigen en kleine bedrijven – Nederland telt weinig écht grote gamestudio’s. Deze bedrijven bevinden zich voornamelijk in de Randstad, met een grote hub in Amsterdam en in Utrecht (Grinsven et al. 2024). De meeste bedrijven in de industrie houden zich bezig met het ontwikkelen van nieuwe games. Van deze ontwikkelaars maakt 40 procent uitsluitend applied games – internationaal gezien telt Nederland daarmee veel makers van dit soort games. De overige ontwikkelaars richten zich voornamelijk op entertainment games voor consumenten (Grinsven et al. 2024).

Erkenning van games als cultuur

Games krijgen op dit moment weinig aandacht in het nationale cultuurbeleid – hetgeen de industrie in 2020 onder andere in de media en met een pamflet voor de Tweede Kamer aankaartte (Sala et al. 2020, Maessen 2020; zie ook Schavemaker 2022). De subsidiemogelijkheden voor game-ontwikkelaars binnen Nederland zijn daarmee vrij beperkt. Zij zijn voornamelijk aangewezen op het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, in het bijzonder op de regeling ‘Digitale cultuur’. In de periode 2021-2024 verstrekte het Stimuleringsfonds jaarlijks tussen de 200.000 en 400.000 euro subsidie aan gameprojecten (Otterlo 2022a, 2023a, 2024a en 2024b). Dat is aanzienlijk minder dan de bedragen die omringende landen in hun nationale game-industrieën investeren.

Het gebrek aan overheidssubsidie in Nederlandse context is problematisch, zeker nu het investeringsklimaat na de coronapandemie verslechterd is. Het ontwikkelen van een game kost namelijk vaak jaren werk, waardoor er eerst flink geïnvesteerd moet worden voordat er terugverdiend kan worden. In 2021 is daarom het Midgame Fund opgericht door Nederlandse gamemakers. Hiermee probeert een groep van circa 35 investeerders het gat in de voorfinanciering voor een deel te dichten met investeringen tot 150.000 euro, in ruil voor een beperkt deel van de omzet. Met de opbrengsten investeert het fonds weer in nieuwe projecten. Sinds de oprichting heeft het Midgame Fund in acht projecten geïnvesteerd, voor een totaalbedrag van 600.000 euro (Otterlo 2021c).

Hoewel de rol van games binnen het cultuurbeleid klein is, wordt hun rol als cultureel medium steeds groter. Games combineren culturele vormen als film, literatuur, muziek, architectuur, ontwerp en beeldende kunst, maar hun interactieve mogelijkheden maken games tot méér dan de som der delen. Games maken het bijvoorbeeld mogelijk om digitale werelden met volledige vrijheid te verkennen of als cocreator te helpen vormgeven, en de speler rechtstreeks in de huid van een hoofdpersoon te laten kruipen en verantwoordelijk te maken voor keuzes en de impact daarvan. Zo zorgen games voor unieke, persoonlijke en immersieve ervaringen. In toenemende mate zijn dit ook persoonlijke verhalen van makers of verhalen die raken aan belangrijke maatschappelijke thema’s.

Daarnaast worden games steeds vaker onderdeel van andere culturele domeinen. De voorbeelden zijn talrijk. Zo gebruiken filmmakers gametechnologie en maken zij steeds vaker films en series gebaseerd op games, kunnen games bijdragen aan het reconstrueren van erfgoedlocaties, startte de Leescoalitie een leesbevorderingsproject rondom gameverhalen, en organiseerde Museum Belvédère in het najaar van 2021 een tentoonstelling over gamekunst (Gestel 2020, Handy 2023, Harty 2022, Bibliotheeknetwerk 2021, Museum Belvédère 2021). Een bredere ontwikkeling is dat (grote) games veranderen in (sociale) platforms die ook ruimte bieden aan andere activiteiten dan spel – ook wel de metaverse genoemd (Newzoo 2021). Dit zijn ook culturele activiteiten, zoals een digitaal concert of een rondleiding door een virtueel nagebootst museum (Carpenter 2020, Vergauwen 2021).

Als games als cultuur worden gezien, dan is het ook belangrijk ze als cultureel erfgoed veilig te stellen. Dat is een urgent thema, omdat games als erfgoed erg kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld door de manier waarop en waar ze gearchiveerd kunnen worden (Maessen 2023b). Momenteel zijn er in Nederland verschillende particuliere collecties, en worden Nederlandse games gecollectioneerd door Beeld en Geluid. Om deze inspanningen te intensiveren zou het enerzijds belangrijk zijn dat er een juridisch mandaat komt voor het archiveren van games en dat hiervoor toereikend budget is, en anderzijds dat ook de industrie zorgdraagt voor haar eigen verleden en games aan archieven doneert.

(Te?) groot aanbod aan nieuwe games

Net als in de film- en muziekindustrie is de manier waarop games gedistribueerd worden in het afgelopen decennium volledig veranderd. Waar tien jaar geleden nog het merendeel van de games werd verkocht op fysieke dragers zoals dvd’s en blu-rays, daar worden nu de meeste games gedownload of gestreamd via digitale winkels. In 2024 kwam 95 procent van de wereldwijde game-omzet uit digitale distributie (Newzoo 2024b).

De impact van deze verandering kan haast niet onderschat worden, omdat digitale distributie een sterke verbreding van het gamelandschap inleidde. Ze opende de markt voor kleine studio’s – zogenoemde indies – om onafhankelijk van een uitgever via digitale winkels een wereldwijd publiek te bereiken. Daar vonden deze ontwikkelaars bovendien een toenemende ruimte voor vernieuwend aanbod, artistiek experiment en kleinschaligere ervaringen dan games tot dat moment boden. Tegelijkertijd kwamen er ook steeds meer programma’s en hulpmiddelen beschikbaar om games te ontwikkelen, waardoor dit voor een groeiend aantal ontwikkelaars mogelijk werd.

De impact van deze ontwikkelingen is duidelijk zichtbaar in het grote aanbod. Zo verschenen op Steam – de grootste digitale winkel voor pc-games en het belangrijkste distributiekanaal voor Nederlandse ontwikkelaars – in 2024 maandelijks meer dan 1.000 nieuwe games (SteamSpy z.j.). Bovendien concurreren nieuwe games niet alleen met ander nieuw aanbod. Sommige games blijven jarenlang populair, al dan niet doordat de ontwikkelaar ook jarenlang nieuwe content toevoegt. Het grote aanbod maakt het moeilijk voor nieuwe games om op te vallen, waardoor ontwikkelaars meer moeten investeren in marketing, er vaker uitgevers in de hand worden genomen en er frequente en grote kortingen worden aangeboden. Hoewel dit grote aanbod dus zeker nadelen kent, is overproductie ook kenmerkend voor de creatieve en culturele industrieën die kampen met demand uncertainty. Dit houdt in dat het onzeker is welke games succesvol gaan zijn, waardoor het beter zou zijn om meer te produceren (zoals ook beschreven door Fürst et al. 2023).

Onder meer doordat games van Nederlandse makers op veel plekken verschijnen, is het moeilijk te meten hoeveel games ze per jaar produceren. Ook methodologisch is dat lastig. Zo ontwikkelen gamemakers regelmatig updates voor bestaande titels of brengen ze deze titels uit voor nieuwe systemen. Enkel een overzicht van nieuwe titels geeft daardoor een onderschatting van de daadwerkelijke productie. Om hier toch iets meer zicht op te krijgen is medio 2021 de Dutch Game Industry Directory, van game-ontwikkelaar Adriaan de Jongh, uitgebreid met onder meer de mogelijkheid hier statistieken aan te ontlenen (Otterlo 2021b). Ontwikkelaars kunnen zelf hun games toevoegen aan deze database, en worden hiertoe sinds de update regelmatig uitgenodigd. Op dit moment is de database nog niet volledig en zijn met name applied games ondervertegenwoordigd, maar de hoop is dat de Directory in de toekomst steeds nauwkeuriger wordt. 

Veranderende verdienmodellen

Door de democratisering van game-ontwikkeling zijn er steeds meer mensen en bedrijven die hopen geld te verdienen met het maken van games. Het meest gebruikte verdienmodel voor game-ontwikkelaars wereldwijd is ‘pay to download’ (51 procent) (GDC 2024). Digitalisering heeft daarnaast de weg vrijgemaakt voor nieuwe verdienmodellen, waaronder abonnementsdiensten, microtransacties en advertenties in games (Ecorys & KEA 2023). 

Bij abonnementsdiensten betaalt een gebruiker een vast bedrag per maand voor toegang tot een grote selectie games (zoals bij Apple Arcade of Playstation Plus) of juist tot één specifieke game (zoals World of Warcraft) (Wijman 2019). In 2020 bleek uit internationaal onderzoek dat 35 procent van de gamers minstens één abonnementsdienst gebruikte (Jaeger et al. 2020); het aandeel van dergelijke abonnementsdiensten in de totale omzet van de game-industrie bedroeg toen 4 procent. Dit verdienmodel wordt mogelijk gemaakt door cloud gaming: hiermee kan op bijna elk apparaat gespeeld worden, aangezien de games ‘gehost’ worden op servers van cloud providers (Ecorys & KEA 2023).  

Door de opkomst van dit verdienmodel deed zich tussen 2021 en 2023 internationaal een ongekende overnamedrift voor, waarbij ook verschillende Nederlandse studio’s werden overgenomen. Bedrijven verwerven hiermee meer content voor hun abonnementsdiensten: des te meer studio’s (en licenties in bezit van deze studio’s) onderdeel zijn van je bedrijf, des te meer spellen je toe kunt voegen (Elliot 2022, Maessen 2022a, zie ook Maessen 2022b). De omvang van cloud gaming blijft echter marginaal, met een wereldwijde omzet van 2,27 miljard dollar in 2024 (Capello et al. 2024).

Microtransacties zijn daarnaast een veelgebruikt verdienmodel: dit gaat over aankopen die je binnen een (vaak gratis) game doet, zoals cosmetische upgrades of loot boxes. Met name loot boxes zijn veel in het nieuws geweest. Vaak betaalt de speler met echt geld voor deze digitale grabbeltonnen, zonder te weten of die iets waardevols of waardeloos krijgt. Als een van de eerste landen ter wereld traden Nederland en België daarom actief op tegen loot boxes en ook op Europees niveau is hier inmiddels aandacht voor (Bright 2022, Batchelor 2023b).

Door een game niet langer te baseren op een eenmalige aankoop, maar op de verkoop van functies in de game, verandert overigens de manier waarop games ontworpen worden. De focus ligt niet langer op het aanmoedigen van de consument om de game te kopen, maar op het stimuleren van de consument om terug te blijven komen naar de game – zogeheten player retention. Want, des te meer de consument speelt, des te meer winst er gemaakt kan worden – door advertenties of de verkoop van extra functies (Capello et al. 2024).

Technologische ontwikkelingen: VR en AI 

De game-industrie is een creatieve industrie die bij uitstek wordt gedreven door technologische ontwikkelingen. In de afgelopen decennia hebben deze ontwikkelingen bepaald hoe, waar en met wie we games spelen: van lineaire games met een vast scenario tot openwereldgames waarin spelers hun eigen pad bepalen, en van samen gamen op een console tot online gamen met duizenden anderen. Twee technologieën die bepalend zijn voor de verdere ontwikkeling van de game-industrie zijn Virtual Reality (VR) en Artificial Intelligence (AI).

Virtual Reality (VR) heeft de afgelopen jaren een flinke transformatie doorgemaakt in de gamewereld. Wat begon als een experimentele technologie, beschikbaar voor een handvol techfanaten, heeft zich ontwikkeld tot een wezenlijk segment binnen de game-industrie. Met aanzienlijke investeringen in onderzoek en ontwikkeling, evenals de opkomst van standalone en draadloze headsets, is VR steeds indrukwekkender en toegankelijker geworden. Naar schatting zijn er in 2024 wereldwijd 46 miljoen VR-headsets in gebruik, een vervijfvoudiging ten opzichte van 2019. Een belangrijke factor achter deze ontwikkeling is de relatief betaalbare headset van Meta (voorheen Facebook), die VR beschikbaar heeft gemaakt voor het brede publiek (Kuzuhara et al. 2022). 

Games fungeren als een belangrijke verbinder tussen consumenten en VR. In een enquête van marktonderzoeker Newzoo geeft 39 procent van de VR-headset eigenaren aan dat gamen hun belangrijkste gebruiksdoel is (Kuzuhara et al. 2022). VR-gamers maken daarentegen maar een klein deel van het totale aantal gamers uit: slechts 2,4 procent van de Steam gebruikers gamet met een VR-headset (Steam 2024). Ondanks dit relatief kleine aantal lijken game-ontwikkelaars zich steeds meer richten op de VR-markt. In 2022 gaf een kwart van de Nederlandse makers aan een game te ontwikkelen voor een VR-platform, tegenover slechts 8 procent in 2019 (Grinsven et al. 2024).

Een andere technologie die de afgelopen jaren meer onder de aandacht is gekomen in de game-industrie – en de bredere creatieve industrie – is Artificial Intelligence (AI). Hoewel AI al decennialang in videogames wordt gebruikt voor het creëren van adaptieve personages en verhaallijnen, zorgt de snelle ontwikkeling van generatieve AI nu voor nog meer mogelijkheden: eindeloze open werelden, autonome personages of bijvoorbeeld de mogelijkheid om games sneller te ontwikkelen (Cairns 2023). In een enquête onder game-ontwikkelaars wereldwijd geeft bijna de helft aan dat generatieve AI-tools momenteel gebruikt worden op hun werkplek, waarbij 31 procent aangaf zelf de tools te gebruiken (GDC 2024). Tegelijkertijd roept de toepassing van AI veel vragen en onzekerheden op, onder andere over werkgelegenheid en auteursrecht. In totaal zegt 84 procent van de ontwikkelaars zich zorgen te maken over dergelijke kwesties (GDC 2024). Data over dit onderwerp op Nederlands niveau ontbreekt nog, maar wordt verwacht met de nieuwe Games Monitor medio 2025. 

Werken aan diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid

Het wordt steeds duidelijker dat het beeld dat gamers voornamelijk jonge, witte, heteroseksuele mannen zijn (GLAAD 2024), moet worden bevraagd. Zo liet data van VGFN (2023) zien dat bijna de helft van alle spelers in Nederland vrouw is en gamen ook populair is onder de LHBTIQA+-gemeenschap wereldwijd – volgens GLAAD identificeert 17 procent van de actieve gamers zich als LHBTIQA+ (GLAAD 2024). Ook is het niet zo dat alleen jongeren gamen: 37 procent van alle Nederlanders tussen 45 en 65 jaar oud speelt weleens games (Maessen 2022c).

De gevolgen van dit beeld werken echter op veel manieren door. In de game-industrie zijn ten eerste voornamelijk witte mannen werkzaam. In Nederland was in 2018 slechts 19 procent van de werkenden in de game-industrie vrouw, in 2021 is dit toegenomen naar 23 procent (Grinsven et al. 2018 en 2024). Data over game-ontwikkelaars wereldwijd laten zien dat makers voornamelijk man en wit zijn – waar dit in 2023 respectievelijk 77 en 65 procent was, gaat het in 2025 om 66 en 59 procent (GDC 2023 en 2025). Uit onderzoek onder ruim 1.100 (voornamelijk Amerikaanse) ontwikkelaars bleek dat het aantal ontwikkelaars uit de LHBTIQA+-gemeenschap en ontwikkelaars met een beperking juist licht boven het gemiddelde lag (IGDA 2024).

Ook in games zelf is ondervertegenwoordiging en discriminatie een probleem. Dat uit zich in wie er wel en niet gerepresenteerd wordt in games én in de manier waarop dat gebeurt. Zo blijkt dat vrouwen, personages van kleur, uit de LHBTIQA+-gemeenschap, met een beperking, uit een oudere leeftijdsgroep of met overgewicht veel minder of zelfs nauwelijks voorkomen (Geena Davis Institute on Gender in Media et al. 2021). Naast dat deze verschillende categorieën ondervertegenwoordigd zijn, worden ze vaak ook volgens stereotypen in beeld gebracht. Zo komen vrouwen veel vaker met onthullende kleding of (gedeeltelijk) naakt in beeld dan mannelijke personages (Geena Davis Institute on Gender in Media et al. 2021).  

Deze verhoudingen dragen eraan bij dat discriminatie, seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag veel voorkomen, niet alleen onder gamers maar ook op de werkvloer. In recente jaren werd dit vooral bij grote buitenlandse studio’s bekend (NOS 2023, Bright 2022b, 2021 en 2020), maar in eerdere jaren lieten ook onze gesprekspartners uit de Nederlandse industrie weten dat zij hiervan voorbeelden zijn tegengekomen of hebben meegemaakt tijdens hun carrière. Ook gamers hebben last van grensoverschrijdend gedrag. Zo krijgen vrouwen en meisjes die online gamen vaak te maken met seksistisch gedrag en intimidatie (Putten et al. 2021). Ook meer dan de helft van gamers die zich identificeren als LGBTQIA+ geeft aan dat ze intimidatie ervaren wanneer ze online gamen. Van deze groep vermeed 42 procent het spelen van bepaalde spellen uit angst voor intimidatie en stopte 27 procent met een game vanwege intimidatie (GLAAD 2024).

Hoewel de game-industrie op het gebied van diversiteit een lange weg te gaan heeft, zijn er wel steeds meer mensen die deze weg bewandelen. Er zijn inmiddels vele initiatieven en organisaties die hieraan werken, zoals Women in Games, AbleGamers of het Nederlandse Games [4Diversity] en HiPerks. Hun werk draagt eraan bij dat er op evenementen, in de media, maar ook in games zelf steeds meer aandacht voor diversiteit en inclusie is. Personages uit minderheidsgroepen zijn nog altijd niet voldoende vertegenwoordigd, maar er is een toename zichtbaar van games met inclusievere personages of de mogelijkheid zelf personages vorm te geven (Maessen 2024, Hermus 2021, Havermans 2020). In 2022 gaf 40 procent van de Nederlandse game-ontwikkelaars aan diversiteit en inclusie te overwegen in het design en de ontwikkeling van games (Grinsven et al. 2024). Ook krijgen games steeds vaker en steeds meer opties die hen toegankelijker maken voor spelers met een beperking (Maessen 2024, Wijman 2020). In 2024 gaf 49 procent van de ontwikkelaars wereldwijd aan te werken bij een studio die dergelijke toegankelijksfuncties implementeert, tegenover 39 procent in 2022 (GDC 2022 en 2024).