Games

Games als cultuur, games als erfgoed

Games spelen op dit moment een zeer kleine rol in het nationale cultuurbeleid – hetgeen de industrie in 2020 onder andere in de media en met een pamflet voor de Tweede Kamer aankaartte (Sala et al. 2020, Maessen 2020; zie ook Schavemaker 2022). Hoewel er in 2023 nog weinig structurele veranderingen zichtbaar zijn, lijkt er wel een kentering te ontstaan waarin meer aandacht is voor games vanuit andere industrieën en de politiek (zie Maessen, 2023a). Nog steeds zijn subsidiemogelijkheden voor gamemakers binnen Nederland echter vrij beperkt. Zij zijn voornamelijk aangewezen op het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, in het bijzonder op de regeling ‘Digitale cultuur’. In de periode 2019-2023 verstrekte het Stimuleringsfonds jaarlijks zo’n 300.000 tot 420.000 euro subsidie aan gameprojecten (Otterlo 2021a, 2022a, 2024). Dat is aanzienlijk minder dan de bedragen die ons omringende landen in hun nationale game-industrieën investeren. Het gebrek aan overheidssubsidie in Nederlandse context is problematisch. Het ontwikkelen van een game kost namelijk vaak jaren werk, waardoor er eerst flink geïnvesteerd moet worden voordat de investeringen terugverdiend kunnen worden. In 2021 is daarom het Midgame Fund opgericht door Nederlandse gamemakers. Hiermee proberen 35 investeerders het gat in de voorfinanciering te dichten met investeringen tot 150.000 euro, in ruil voor een beperkt deel van de omzet dat het fonds weer in nieuwe games kan investeren. In de eerste negen maanden investeerde het fonds 300.000 euro in drie games (Otterlo 2021d). Hier zijn in 2023 drie projecten bijgekomen, waarmee het fonds nu voor een totaalbedrag van 500.000 euro in nieuwe games heeft geïnvesteerd.   

Hoewel de rol van games binnen het cultuurbeleid klein is, wordt hun rol als cultureel medium steeds groter. Games combineren culturele vormen als film, literatuur, muziek, architectuur, ontwerp en beeldende kunst, maar hun interactieve mogelijkheden maken games tot méér dan de som der delen. Games maken het bijvoorbeeld mogelijk om digitale werelden met volledige vrijheid te verkennen of als cocreator te helpen vormgeven, en de speler rechtstreeks in de huid van een hoofdpersoon te laten kruipen en verantwoordelijk te maken voor keuzes en de impact daarvan. Zo zorgen games voor unieke, persoonlijke en ‘immersieve’ ervaringen. In toenemende mate zijn dit ook persoonlijke verhalen van makers of verhalen die raken aan belangrijke maatschappelijke thema’s. Games worden bijvoorbeeld ingezet voor de fysieke en mentale gezondheid van mensen boven de 60 (Gutiérrez-Pérez et al. 2023).   

Daarnaast worden games steeds vaker onderdeel van andere culturele domeinen. De voorbeelden zijn talrijk. Zo gebruiken filmmakers gametechnologie en maken zij steeds vaker films en series gebaseerd op games, bestond de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Tokio voor een groot deel uit videogamemuziek, kunnen games bijdragen aan het reconstrueren van erfgoedlocaties, startte de Leescoalitie een leesbevorderingsproject rondom gameverhalen, en organiseerde Museum Belvédère in het najaar van 2021 een tentoonstelling over gamekunst (Gestel 2020, Handy 2023, Harty 2022, McWhertor 2020, Bibliotheeknetwerk 2021, Museum Belvédère 2021). Een bredere ontwikkeling is dat (grote) games veranderen in (sociale) platforms die ook ruimte bieden aan andere activiteiten dan spel – ook wel de metaverse genoemd (Newzoo 2021). Dit zijn ook culturele activiteiten, zoals een digitaal concert of een rondleiding door een virtueel nagebootst museum (Carpenter 2020, Vergauwen 2021). 

Als games als cultuur worden gezien, dan is het ook belangrijk ze als cultureel erfgoed veilig te stellen. Dat is tevens een urgent thema, omdat games als erfgoed erg kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld door de manier waarop en waar ze gearchiveerd kunnen worden (Maessen, 2023b). Momenteel zijn er in Nederland verschillende particuliere collecties, en worden Nederlandse games gecollectioneerd door Beeld en Geluid. Om deze inspanningen te intensiveren zou het enerzijds belangrijk zijn dat er een juridisch mandaat komt voor het archiveren van games en dat hiervoor toereikend budget is, en anderzijds dat ook de industrie zorgdraagt voor haar eigen verleden en games aan archieven doneert. 

(Te?) groot aanbod aan nieuwe games

Net als in de film- en muziekindustrie is de manier waarop games gedistribueerd worden in het afgelopen decennium volledig veranderd. Waar tien jaar geleden nog het merendeel van de games werd verkocht op fysieke dragers zoals dvd’s en blu-rays, daar worden nu de meeste games gedownload of gestreamd via digitale winkels. In 2023 kwam 95 procent van de wereldwijde game-omzet uit digitale distributie (Batchelor, 2023a). 

De impact van deze verandering kan haast niet onderschat worden, omdat digitale distributie een sterke verbreding van het gamelandschap inleidde. Ze opende de markt voor kleine studio’s – zogenoemde indies – om onafhankelijk van een uitgever via digitale winkels een wereldwijd publiek te bereiken. Daar vonden deze ontwikkelaars bovendien een toenemende ruimte voor vernieuwend aanbod, artistiek experiment en kleinschaligere ervaringen dan games tot dat moment boden. Tegelijkertijd kwamen er ook steeds meer programma’s en hulpmiddelen beschikbaar om games te ontwikkelen, waardoor dit voor een groeiend aantal ontwikkelaars mogelijk werd. 

De groei van de industrie wordt duidelijk zichtbaar in een (wellicht te) groot aanbod. Zo verschenen op Steam – een van de grootste digitale winkels voor pc-games – in 2023 meer dan 9000 nieuwe games (SteamSpy z.j.). Dit is een lichte afname ten opzichte van 2022: toen werden er nog meer dan 10.000 games toegevoegd. In de mobiele Google Play Store waren in 2023 in totaal 500.000 games te vinden. Bovendien concurreren nieuwe games niet alleen met ander nieuw aanbod. Sommige games blijven jarenlang populair, al dan niet doordat de ontwikkelaar ook jarenlang nieuwe content toevoegt. Het grote aanbod maakt het moeilijk voor nieuwe games om op te vallen, waardoor ontwikkelaars meer moeten investeren in marketing, er vaker uitgevers in de hand worden genomen en er frequente en grote kortingen worden aangeboden. Hoewel dit grote aanbod dus zeker nadelen kent, is overproductie ook kenmerkend voor de creatieve en culturele industrieën die kampen met demand uncertainty. Dit houdt in dat het onzeker is welke games succesvol gaan zijn, waardoor het beter zou zijn om meer te produceren (zoals ook beschreven door Fürst et al. 2023).   

Veranderende verdienmodellen

Door de democratisering van game-ontwikkeling zijn er steeds meer mensen en bedrijven die hopen geld te verdienen met het maken van games, en door de immer toenemende vraag valt er ook meer geld te verdienen. De meest gebruikte verdienmodellen voor game-ontwikkelaars wereldwijd zijn ‘pay to download’ en ‘free to download’ (50% en 36% respectievelijk) (GDC, 2023). Een rapport over de waarde van een ‘European Video Games Society’ signaleerde in 2023 drie elementen van verdienmodellen voor games, die gecombineerd kunnen worden, waaronder abonnementsdiensten, microtransacties en advertenties in games (Ecorys & KEA, 2023). Bij abonnementsdiensten betaalt een gebruiker een vast bedrag per maand voor toegang tot een grote selectie games (Wijman 2019). In 2020 bleek uit internationaal onderzoek dat 35 procent van de respondenten minstens één abonnementsdienst gebruikte (Jaeger et al. 2020); het aandeel van dergelijke abonnementsdiensten in de totale omzet van de game-industrie bedroeg circa 4 procent. Dit verdienmodel lijkt een grotere rol te gaan spelen door cloud gaming: hiermee kunnen mensen games spelen op bijna elk apparaat, aangezien de games worden ‘gehost’ op servers die worden onderhouden door cloud providers (Ecorys & KEA, 2023). Microtransacties zijn daarnaast een veelgebruikt verdienmodel: dit gaat over aankopen die je binnen een (vaak gratis) game doet (zoals cosmetische upgrades), seizoenspassen of loot boxes. Loot boxes zijn met name veel in het nieuws geweest. Vaak betaalt de speler met echt geld voor deze digitale grabbeltonnen, zonder te weten of hij of zij iets waardevols of waardeloos krijgt. Als een van de eerste landen ter wereld traden Nederland en België daarom actief op tegen loot boxen (Bright, 2022) en ook op Europees niveau is hier inmiddels aandacht voor (Batchelor, 2023b).  

Een ander soort transactie die vooral in het begin van 2022 veel aandacht kreeg is de non-fungible token (NFT). NFT’s zijn unieke eigendomsbewijzen van digitale objecten, die zijn vastgelegd op de blockchain. In een game zou een speler met een NFT bijvoorbeeld de unieke eigenaar kunnen zijn van een speciaal wapen, die de speler vervolgens weer verder zou kunnen verkopen. In 2022 was het aantal Nederlandse bedrijven dat NFT’s gebruikte echter nog maar 6%. Ook de meningen over het gebruik van NFT’s als verdienmodel lopen uiteen. Makers maken zich bijvoorbeeld zorgen over de impact van NFT’s op het design van games en de ethische implicaties, bijvoorbeeld door de gokelementen die het gebruik van NFT’s introduceren (Dutch Game Garden 2024).  

Een recent gevolg van de opkomst van deze verdienmodellen is een haast ongekende overnamedrift waarin uitgevers en gamestudio’s door grote(re) bedrijven worden overgenomen. In januari 2022 alleen al werden drie grote overnames aangekondigd ter waarde van 85 miljard dollar – meer dan in heel 2021 aan overnames werd besteed. In 2023 zette deze trend zich door: Microsoft nam Activision Blizzard (Call of Duty en Candy Crush) over (Maessen, 2023c). Eén van de redenen hiervoor is dat de bedrijven hiermee content voor hun abonnementsdiensten verwerven: hoe meer studio’s (en licenties in bezit van deze studio’s) onderdeel zijn van je bedrijf, hoe meer spellen je (al dan niet exclusief) aan je eigen abonnementsdienst kunt toevoegen. Daarnaast wordt met overnames specifieke expertise ingekocht, bijvoorbeeld op het gebied van games as a service (Elliot 2022, Maessen 2022a, zie ook Maessen 2022b).  

Werken aan diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid

Het wordt steeds duidelijker dat het beeld dat gamers voornamelijk jonge, witte, heteroseksuele mannen zijn (GLAAD, 2024), moet worden bevraagd. Zo liet data van VGFN (2023) zien dat bijna de helft van alle spelers in Nederland vrouw is en is gamen ook onder de LGBTQ-community wereldwijd populair: volgens GLAAD identificeert 17% van de actieve gamers zich als LGBTQ (GLAAD, 2024). Ook is het niet zo dat alleen jongeren gamen: 37% van alle Nederlanders tussen 45 en 65 jaar oud speelt weleens games (Maessen, 2022c).  

De gevolgen van dit beeld werken echter op veel manieren door. In de game-industrie zijn ten eerste voornamelijk witte mannen werkzaam. In Nederland was in 2018 slechts 19 procent van de werkenden in de game-industrie vrouw – internationaal was dat in 2023 23 procent (Grinsven et al. 2018, GDC 2023). In 2021 is het aantal vrouwen werkzaam in de Nederlandse game-industrie toegenomen naar 23% (Dutch Game Garden 2024). Data over game-ontwikkelaars wereldwijd laten zien dat makers voornamelijk wit zijn, namelijk 65% (GDC, 2023). Uit onderzoek onder ruim 1.100 (voornamelijk Amerikaanse) ontwikkelaars bleek dat het aantal ontwikkelaars uit de LGBTQIA+-gemeenschap en ontwikkelaars met een beperking juist licht bovengemiddeld was (IGDA 2019). Belangrijke kansen liggen daarom nog bij het aantrekken van een diverser personeelsbestand. Werkenden uit de Nederlandse game-industrie zien mogelijkheden dit te bewerkstelligen door aanpassingen van taal in vacatures, een collectieve arbeidsovereenkomst, betalingen voor overtijd, genderneutrale WC’s, flexibele werkuren, thuiswerken en ziekteverlof (Kocken, 2022). Ook op internationaal niveau is er steeds meer aandacht voor wat vakbondsvorming voor de game-industrie zou kunnen betekenen en hoe dat eruit zou moeten zien in een industrie die wordt gekarakteriseerd door kleinschalige productie in lokale contexten (Keogh & Abraham, 2024).  

Ook in games zelf is ondervertegenwoordiging en discriminatie een probleem. Dat uit zich in wie er wel en niet gerepresenteerd wordt in games én in de manier waarop dat gebeurt. In 2022 gaf 40% van de respondenten van de Games Monitor Survey (Dutch Game Garden 2024) aan diversiteit en inclusie te overwegen in het design en de ontwikkeling van games. Zo blijkt dat vrouwen, personages van kleur, uit de LGBTQIA+-gemeenschap, met een beperking, uit een oudere leeftijdsgroep of met overgewicht veel minder of zelfs nauwelijks voorkomen (Geena Davis Institute on Gender in Media et al. 2021). Naast dat deze verschillende categorieën ondervertegenwoordigd zijn, worden ze vaak ook volgens stereotypen in beeld gebracht. Zo komen vrouwen veel vaker met onthullende kleding of (gedeeltelijk) naakt in beeld dan mannelijke personages (Geena Davis Institute on Gender in Media et al. 2021).  

Deze verhoudingen dragen eraan bij dat seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag veel voorkomen, niet alleen voor gamers maar ook op de werkvloer. In recente jaren werd dit vooral bij grote buitenlandse bedrijven bekend (Hermus 2021b, Otterlo 2021c), maar in eerdere jaren lieten ook onze gesprekspartners uit de Nederlandse industrie weten dat zij hiervan voorbeelden zijn tegengekomen of hebben meegemaakt tijdens hun carrière. Ook gamers hebben last van grensoverschrijdend gedrag. Zo krijgen vrouwen en meisjes die online gamen vaak te maken met seksistisch gedrag en intimidatie – ook buiten de spellen om (Putten et al. 2021). Ook meer dan de helft van gamers die zich identificeren als LGBTQ geeft aan dat ze intimidatie ervaren wanneer ze online gamen. 42% van deze groep vermeed het spelen van bepaalde spellen uit angst om dit te ervaren en 27% is gestopt met een game vanwege intimidatie (GLAAD, 2024).  

Hoewel de game-industrie op het gebied van diversiteit een lange weg te gaan heeft, zijn er wel steeds meer mensen die deze weg bewandelen. Er zijn inmiddels vele initiatieven en organisaties die hieraan werken, zoals Women in Games, AbleGamers of het Nederlandse Games [4Diversity] en HiPerks. Hun werk draagt eraan bij dat er op evenementen, in de media, maar ook in games zelf steeds meer aandacht voor diversiteit en inclusie is. Personages uit minderheidsgroepen zijn nog altijd niet voldoende vertegenwoordigd, maar er is een toename zichtbaar van games met inclusievere personages of de mogelijkheid zelf personages vorm te geven (Hermus 2021a, Havermans 2020). In The Sims werd het bijvoorbeeld mogelijk om karakters te maken met een binder, littekens, hoortoestellen en een grotere verscheidenheid aan huidskleuren (Maessen, 2023d). Ook krijgen games steeds vaker en steeds meer opties die hen toegankelijker maken voor spelers met een beperking (Wijman 2020). Het aantal ontwikkelaars dat zegt te werken bij studio’s die aan diversiteit en inclusie werken bleef in 2023 ongeveer op een gelijk niveau met 2021: rond 60 procent (GDC 2021).