Letteren

Domein

De domeinpagina Letteren bevat cijfers en informatie over de makers en lezers van algemene boeken, alsook over organisaties als uitgeverijen, boekwinkels en bibliotheken die tussen hen de schakels vormen. Onder algemene boeken vallen zowel fictie- als non-fictieboeken, maar geen wetenschappelijke boeken of studieboeken. Daarnaast besteden we aandacht aan vormen van literatuur buiten het papieren boek, zoals e-books, luisterboeken, apps en voordrachtskunst (spoken word).

Samenvatting

De sector is in ontwikkeling. In de verkoopcijfers en uitleencijfers van bibliotheken is een lichte stijging zichtbaar. Daarin is ook te zien dat anderstalige boeken en e-books een steeds groter deel van het aanbod vormen. Hoewel er iets meer gelezen wordt, zijn er tegelijkertijd groeiende zorgen over de leesvaardigheid van jongeren. Verschillende campagnes en initiatieven zijn opgezet om het leesplezier en de leesmotivatie van jongeren te vergroten, en er wordt meer geïnvesteerd in bibliotheken.

De noodzaak om de letterensector diverser en inclusiever te maken wordt steeds meer gevoeld, met verschillende ambities, initiatieven en onderzoeksprojecten als resultaat. Ook de behoefte aan duidelijke inzichten en afspraken rondom het gebruik van AI in de letteren neemt toe. Vernieuwing in het boekenvak komt tot uiting in diverse vormen van innovatie, die zich onder meer richten op nieuwe manieren van metadatering, het aanbevelen van boeken, digitale literatuur en spoken word.

Overzicht en kerncijfers

De Nederlandse letterensector wordt gekenmerkt door een hoge mate van samenwerking en collectiviteit, met gemeenschappelijke regelingen en afspraken als de Wet op de vaste boekenprijs en het Modelcontract oorspronkelijk Nederlands literair werk. Naast de vele samenwerkingsverbanden is er bovendien een uitgebreide kennisinfrastructuur. Die kennisinfrastructuur bestaat onder meer uit de Leesmonitor van Stichting Lezen, Bibliotheeknetwerk (en daarbinnen Bibliotheekinzicht) van de KB, nationale bibliotheek en verschillende monitoren van KVB Boekwerk. Aan de hand van deze monitoren, aanvullende bronnen en gesprekken met stakeholders biedt de Cultuurmonitor een overzicht van de belangrijkste thema’s, ontwikkelingen en knelpunten binnen het domein Letteren.

Werkenden en inkomsten: Het domein Letteren bestond in 2022 uit 17.670 actieve auteurs en 2.660 actieve vertalers, die bij 3.858 uitgeverijen 11.400 nieuwe titels uitbrachten (KVB Boekwerk 2023e, 2024e). Slechts een zeer klein deel van hen kan volledig leven van de boekverkoop, waardoor de meeste makers hun inkomen aanvullen met bijvoorbeeld commerciële schrijfopdrachten, optredens en subsidies of beurzen (KVB Boekwerk 2023f). In 2023 vonden er minstens 5.103 auteursoptredens plaats en 8,5 miljoen euro aan reguliere subsidies en projectsubsidies beschikbaar (De Schrijverscentrale 2024, Nederlands Letterenfonds 2024a).

n | Bron: KVB Boekwerk (2023-1)
% | Bron: KVB Boekwerk (2023-2)
n | Bron: De Schrijverscentrale (2024-1)

Boekverkoop: Er werden in 2024 43 miljoen boeken verkocht, evenveel als vorig jaar, verdeeld over 632.000 unieke titels. Fictieboeken voor volwassenen vormden het grootste deel van de afzet (42 procent) en 22 procent van de afzet was anderstalig. Vergeleken met 2023 is de totale afzet van anderstalige boeken ruim 8 procent gestegen. Met deze boekverkoop werd een omzet gegenereerd van 690 miljoen euro. In 2024 hebben fysieke winkels meer boeken verkocht (56 procent) dan het e-commercekanaal (44 procent). Ter vergelijking: in 2019 was dit 63 procent tegenover 37 procent. Fysieke winkels hebben een aandeel van 51 procent in de totale omzet van de boekenmarkt, e-commerce heeft hierin een aandeel van 49 procent (KVB Boekwerk 2024b, KVB Boekwerk 2025).

n | Bron: KVB Boekwerk (2024-1)
€ | Bron: KVB Boekwerk (2024-1)
% | Bron: KVB Boekwerk (2024-1)

Bibliotheken: Boeken waren in 2023 ook te vinden in 1.261 bibliotheeklocaties(KB 2022b). Hier werden 53,6 miljoen boeken uitgeleend door bijna 2,3 miljoen jeugdleden en ruim 1,3 miljoen volwassen leden. Daarnaast werden via de online Bibliotheek bijna 7,8 miljoen e-books en luisterboeken geleend (CBS 2024a, 2024b).

Het uitlenen van boeken is echter slechts één aspect van de steeds grotere maatschappelijke rol die bibliotheken vervullen. De bibliotheek stelt kennis en informatie beschikbaar, biedt mogelijkheden voor ontwikkeling en educatie, draagt bij aan leesbevordering, stimuleert ontmoeting en debat, en laat mensen kennismaken met kunst en cultuur (KB 2024c). Ze draagt bij aan grote maatschappelijke opgaven als een geletterde samenleving, het opdoen en verder ontwikkelen van (basis)vaardigheden, en (digitale) participatie en inclusie in de informatiesamenleving (VOB 2023, VOB et al. 2021) Dit komt onder meer tot uiting in het toenemende aantal activiteiten in bibliotheken. Tussen 2015 en 2019 verdriedubbelde dit aantal bijna van 78.745 naar 220.381. In 2023 is dat aantal verder gestegen naar 405.573 activiteiten(KB 2024c).

n | Bron: CBS (2024-2)
n | Bron: KB (2024-1)
n | Bron: KB (2024-2)

Wat willen we verder weten over het domein Letteren?

Zoals gezegd kent het domein Letteren een uitgebreide kennisinfrastructuur, en wordt er vanuit alle schakels in de keten al veel en regelmatig onderzoek gedaan. Het thema AI blijft gesprekonderwerp in de sector. Meer onderzoek is nodig om de kansen en risico’s van AI in kaart te brengen en om een ethische manier vinden om AI een plek in de sector te geven. Een wens die in gesprekken voor deze analyse benoemd werd, is evenwel meer inzicht in en duiding van regionale data. Hoe verschilt de letterenconsumptie per regio, en hoe kunnen bijvoorbeeld de markt en leesbevorderingsactiviteiten daarop inspelen? Hierover zijn data toegevoegd in het Dashboard van de Cultuurmonitor. Daarnaast bevat ook de Regionale Cultuurmonitor van de Boekmanstichting en Atlas Research een hoofdstuk over regionale spreiding in de letteren (Berg et al. 2022).

Een wens voor de Cultuurmonitor als geheel is daarnaast om vergelijkingen te maken en kruisverbanden te tonen tussen verschillende domeinen binnen de culturele sector. Die laten zien hoe en waar domeinen aan elkaar raken en bieden de mogelijkheid om geïnspireerd te raken door of te leren van praktijken in andere domeinen.

Tot slot zou in de toekomst ook de internationale context meer betrokken kunnen worden. Zo zou het zinvol zijn om internationale activiteiten en vertalingen van en naar het Nederlands in kaart te brengen. Daarnaast zou een vergelijking tussen de Nederlandse letterensector met het buitenland mogelijk inspiratie en nieuwe inzichten kunnen bieden.

Meer weten over het domein Letteren?

Bekijk meer data over het domein Letteren in het Dashboard van de Cultuurmonitor.

Het domein Letteren kent verschillende monitoren die veel informatie over de sector bevatten, zoals de Leesmonitor van Stichting Lezen, Bibliotheekinzicht van de KB, nationale bibliotheek, het Consumentenonderzoek van GfK NIQ in opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak, en de Markt-, Makers-, Uitgevers-, en Boekverkopersmonitor van KVB Boekwerk.

Meer literatuur over het domein Letteren is ook te vinden in de Kennisbank van de Boekmanstichting.

Vorige edities van de tekst op deze domeinpagina kunnen hier gevonden worden:
2021
2022
2023

Bronnen

Cijfers

Meer cijfers over het domein Letteren vind je in het Dashboard van de Cultuurmonitor. Je hebt hier de mogelijkheid om nationaal en regionaal te zoeken.

CBS (2024-1) Landelijke digitale openbare bibliotheek, 2015-2023. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

De Schrijverscentrale (2024-1) ‘Jaarverslag 2023’. Op: www.deschrijverscentrale.nl.

KB (2024-1) ‘Activiteiten en evenementen in de bibliotheek’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 9 oktober.

KB (2024-2) ‘Bibliotheeklocaties en -faciliteitenOp: www.bibliotheeknetwerk.nl, 9 oktober.

KVB Boekwerk (2023-1) ‘Makersmonitor 2022’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 14 december.

KVB Boekwerk (2023-2) ‘Inkomsten Auteurs 2022’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 14 december.

KVB Boekwerk (2024-1) ‘Verkoopcijfers 2023’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 7 maart.

Literatuur

Andel, F. van (2025) De positie van literair vertalers (2): het werkveld. Amsterdam: Boekmanstichting.

Auteursbond (2022) ‘Misgelopen leenrecht jeugdboekenmakers gecompenseerd’. Op: www.auteursbond.nl, 11 juli.

Auteursbond (2023a) ‘Manifest Diversiteit is een feit, inclusie is een daad’. Op: www.auteursbond.nl, z.d.

Auteursbond (2023b) ‘De snelle opkomst van ChatGPT’. Op: www.auteursbond, 7 juni.

Auteursbond (2023c) ‘AI en auteursrecht’. Op: www.auteursbond.nl, 2 oktober.

Berg, N. van den et al. (2022) Regionale cultuurmonitor: editie 2022. Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Bibliotheeknetwerk (z.j.a) ‘Pluriforme en inclusieve bibliotheekcollecties’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl.

Bibliotheeknetwerk (z.j.b) ‘Lezen en innovatie in de boekenketen’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl.

Bibliotheeknetwerk (2023) ‘Samen veilig AI gebruiken. Doe je mee?’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 21 december.

Bibliotheeknetwerk (2024a) ‘Dashboard bibliotheekleden’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 20 februari.

Bibliotheeknetwerk (2024b) Uitleningen van de digitale bibliotheek. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 18 september.

Bibliotheeknetwerk (2024c) Openbare bibliotheken in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 1 oktober.

Bol.com (z.j.) ‘Bol.com & verantwoord ondernemen’. Op: duurzaamheid.bol.com.

Bossche, S. van den en A. Klomberg (2020) Jeugdliteratuur door de lens van etnisch-culturele diversiteit. Amsterdam: Stichting Lezen.

Bruijn, Y. de en J. Mesman (2022) Diversiteit en collectievorming bij de Bibliotheek op school. Amsterdam: Stichting Lezen.

Bruins, E. (2024) Kamerbrief over stand van zaken bibliotheekstelsel 2024. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

CB (z.j.) ‘Samen duurzaam’. Op: www.cb.nl.

CBS (2024a) Landelijke digitale openbare bibliotheek, 2015-2023. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2024b) ‘Openbare bibliotheken’. Op: opendata.cbs.nl, 30 april.

CBS (2024c) ‘Minder winkels in 2024’. Op www.cbs.nl, 10 mei.

Curriculum.nu (2019) Samen bouwen aan het primair en voortgezet onderwijs van morgen. S.l.: Curriculum.nu.

De Schoolschrijver (z.j.) ‘Ons verhaal’. Op: www.deschoolschrijver.nl.

De Schrijverscentrale (z.j.) ‘Over ons’. Op: www.deschrijverscentrale.nl.

De Schrijverscentrale (2024) ‘Jaarverslag 2023’. Op: www.deschrijverscentrale.nl.

Dera, J. (2019) De praktijk van de leeslijst: een onderzoek naar de inhoud en waardering van literatuurlijsten voor het schoolvak Nederlands op havo en vwo. Amsterdam: Stichting Lezen.

Dessing, M. (2022a) ‘Duurzaamheid bij uitgeverijen: “Het heeft niet altijd zin om harde eisen te stellen”’. Op: www.boekblad.nl, 29 juni.

Dessing, M. (2022b) ‘Duurzaamheid leeft bij steeds meer boekhandels’. Op: www.boekblad.nl, 30 juni.

Dessing, M. (2024) ‘Libris Blz. vraagt uitgevers catalogi te uploaden’. Op: www.boekblad.nl, 16 januari.

Europees Parlement en Raad van de Europese Unie (2019) Richtlijn (EU) 2019/790 van het Europees Parlement en de Raad van 17 april 2019 inzake auteursrechten en naburige rechten in de digitale eengemaakte markt en tot wijziging van Richtlijnen 96/9/EG en 2001/29/EG. Brussel: Europees Parlement en Raad van de Europese Unie.

FEP (2023) European Book Market Statistics 2022-2023. Brussel: Federation of European Publishers.

FEP (2024) European Book Market Statistics 2023-2024. Brussel: Federation of European Publishers.

GAU (z.j.) ‘Duurzaamheid’. Op: www.algemene-uitgevers.nl.

Ipsos I&O (2024) Agressie en intimidatie richting auteurs. Amsterdam: Ipsos I&O.

Jong, L. de (2022) ‘Bibliotheek kiest voortaan boeken op basis van computerrecensie’. Op: www.volkskrant.nl, 11 maart.

Kamer van Koophandel (2024) Veel meer online boekwinkels, geen toename afzet. Op: www.kvk.nl, 20 augustus 2024.

KB (2024a) Dossier Bibliotheekstatistiek 2023. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 12 september.

KB (2024b) ‘Diversiteit in de bibliotheek’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 8 oktober.

KB (2024c) ‘Activiteiten en evenementen in de bibliotheek’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 9 oktober.

KB (2024d) ‘Bibliotheeklocaties en -faciliteiten’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl, 9 oktober.

Klein Lankforst, M. (2019) ‘Van bos tot boekenkast: zo maken we de boeken van De Correspondent duurzaam’. Op: www.decorrespondent.nl, 20 mei.

Koolen, C.W. (2018) Reading beyond the female: the relationship between perception of author gender and literary quality. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam (proefschrift).

Koren, T. en C. Delhaye (2019) ‘Depoliticising literature, politicising diversity: ethno-racial boundaries in Dutch literary professionals’ aesthetic repertoires’. In: Identities, jrg. 26, nr. 2, 184-202.

KVB Boekwerk (2021a) ‘Werkwijze en besluitvorming Deltaplan’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 1 juli.

KVB Boekwerk (2022a) ‘Afronding van het Deltaplan Programma’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 17 februari.

KVB Boekwerk (2022b) Diversiteit en inclusie in de boekenmarkt: een verkennend onderzoek. Amsterdam: KVB Boekwerk.

KVB Boekwerk (2022c) Inclusie(f) op eigen initiatief. Amsterdam: KVB Boekwerk.

KVB Boekwerk (2022d) ‘Hoe leesgedrag is veranderd door corona’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 2 juni.

KVB Boekwerk (2022e) ‘Leesfrequentie stabiel sinds corona’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 1 juli.

KVB Boekwerk (2023a) ‘Verkoopcijfers 2022’. Op www.kvbboekwerk.nl, 23 februari.

KVB Boekwerk (2023b) ‘Meer Nederlanders lezen na coronaperiode dan daarvoor’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 23 maart.

KVB Boekwerk (2023c) ‘In de leeswereld van jongeren’. Op www.kvbboekwerk.nl, 12 september.

KVB Boekwerk (2023d) ‘Klantreis 2023: de rol van TikTok en duurzaamheid’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 1 december.

KVB Boekwerk (2023e) ‘Makersmonitor 2022’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 14 december.

KVB Boekwerk (2023f) ‘Inkomsten Auteurs 2022’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 14 december.

KVB Boekwerk (2024a) ‘Seminar 2024: AI-mogelijkheden en kansen’. Op www.kvbboekwerk.nl, 25 januari.

KVB Boekwerk (2024b) ‘Verkoopcijfers 2023’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 7 maart.

KVB Boekwerk (2024c) Wie is de lezer: 2023. Op: www.kvbboekwerk.nl, 14 maart.

KVB Boekwerk (2024d) ‘Merendeel boekenkopers laag- of middenopgeleid’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 17 juni.

KVB Boekwerk (2024e) ‘Uitgevermonitor 2023’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 12 oktober.

Leesmonitor (2021) ‘BoekStart stimuleert de taalontwikkeling’. Op: www.lezen.nl, 28 oktober.

KVB Boekwerk (2024f) ‘Collectieve aanpak nodig voor duurzamere boekensector’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 18 december.

KVB Boekwerk (2025) ‘Verkoopcijfers 2024’. Op: www.kvbboekwerk.nl, 26 februari. 

Leesmonitor (2023a) ‘Basisscholen maken vooral tijd voor vrij lezen en voorlezen’. Op: www.lezen.nl, 16 mei.

Leesmonitor (2023b) ‘Schrijverstournee bereikt bijna 8.000 jongeren’. Op: www.lezen.nl, 27 september.

Leesmonitor (2023c) ‘Lezen minder in trek dan andere media-activiteiten’. Op: www.lezen.nl, 9 oktober.

Leesmonitor (2023d) ‘Kloof tussen sterke en zwakke lezers groeit’. Op www.lezen.nl, 6 december.

Leesmonitor (2024a) ‘Aantal deelnemende scholen De Nationale Voorleeswedstrijd groeit door’. Op: www.lezen.nl, 2 februari.

Leesmonitor (2024b) ‘Ruim 30.000 brugklassers doen mee aan voorleeswedstrijd Read2Me!’. Op: www.lezen.nl, 13 februari.

Leesmonitor (2024c) ‘Ruim 130.000 leerlingen krijgen junior-editie van Nederland Leest’. Op: www.lezen.nl, 13 februari.

Leesmonitor (2024d) ‘Leesplezier daalt met leeftijd’. Op: www.lezen.nl, 9 april.

Leesmonitor (2024e) ‘BoekStart bereikt vier op tien jonge ouders’. Op: www.lezen.nl, 3 mei.

Leesmonitor (2024f) ‘De Bibliotheek op school steeds meer in zwang’. Op: www.lezen.nl, 3 mei.

Leesmonitor (2024g) ‘Young Adult Literatuur mag vaak op de leeslijst’. Op: www.lezen.nl, 3 mei.

Leesmonitor (2024h) ‘Ouders lezen vooral voor als kind jong is’. Op: www.lezen.nl, 27 november.

Liebreks, S. (2025) De positie van literair vertalers (1): de vertaalpraktijk. Amsterdam: Boekmanstichting.

Lira (2024) Jaarverslag 2023. Hoofddorp: Stichting Lira.

Meelissen, M. et al. (2023) Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht. Enschede: Universiteit Twente.

Nagelhout, E., Richards, C. en L. Qing (2024) Boeken lezen, lezen en kopen. Reguliere meting 2024 (meting 67). Bilthoven: Stichting Marktonderzoek Boekenvak.

Nederlands Letterenfonds (z.j.) ‘Makers buiten het boek’. Op: wwww.letterenfonds.nl.

Nederlands Letterenfonds (2024a) Jaarverslag 2023. Amsterdam: Nederlands Letterenfonds.

Nederlands Letterenfonds (2024b) Sluiting talenstudies bedreigt de kwaliteit en diversiteit van de literatuur in Nederland. Op: www.letterenfonds.nl, 6 november.

NVPI (2022) ‘Auteursrechtrichtlijn’. Op: www.nvpi.nl, 28 april.

Petit, M. en M. Merk (2024) Podcastmonitor, 11e editie. Eindhoven/Amsterdam: Onderzoeksbureau Markteffect.

Saha, A. en S. van Lente (2020) Rethinking ‘diversity’ in publishing. London: Goldsmiths, University of London.

Stichting Lezen (2021) ‘Passend systeem leenrecht schoolbibliotheek noodzakelijk’. Op: www.lezen.nl, 1 juli.

Stichting Lezen (2022a) ‘Bibliotheek gratis voor iedereen onder 18 jaar’. Op: www.lezen.nl, 24 februari.

Stichting Lezen (2022b) ‘Stevige impuls leesbevordering via Masterplan basisvaardigheden’. Op: www.lezen.nl, 27 september.

Stichting Lezen (2023) ‘Lancering onderzoek LeesEvolutie’. Op: www.lezen.nl, 15 december.

Stichting Lezen (2024a) ‘Meeste jongeren lezen gameverhalen niet uit, maar waardering is positief’. Op: www.lezen.nl, 12 januari.

Stichting Lezen (2024b) ‘Leeswijzer voor diversiteit en inclusie in jeugdliteratuur’. Op: www.lezen.,nl, 22 mei.

Teunis, B. (2024) ‘Actualisatie kerndoelen en examenprogramma’s’. Op: www.slo.nl, 28 november.

Uslu, G. (2022a) Hoofdlijnenbrief cultuur 2022: herstel, vernieuwing en groei. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Uslu, G. (2022b) De kracht van creativiteit: cultuur midden in de samenleving. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Uslu, G. (2022c) Een abonnement op de hele wereld: versterken van het stelsel van openbare bibliotheken. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Uslu, G. (2023) Kamerbrief over stand van zaken versterken van het stelsel van openbare bibliotheken. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

VOB, SPN en KB (2021) Netwerkagenda openbare bibliotheekvoorzieningen 2021-2023. Utrecht, Assen en Den Haag: Vereniging van Openbare Bibliotheken, Stichting Samenwerkende POI’s Nederland en KB, nationale bibliotheek.

VOB (2022) ‘Leenrechtvergoeding uitleningen dBos’. Op: www.debibliotheken.nl, 19 juli.

VOB (2023) Netwerkagenda: oogsten en borgen. Den Haag: Vereniging van Openbare Bibliotheken.

Wiersma, D. (2022) Masterplan basisvaardigheden. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Verantwoording tekst en beeld

Redactie: De huidige versie van de pagina is meegelezen door Bjorn Schrijen (Koninklijke Bibliotheek) in januari 2025. De monitor Markt van KVB Boekwerk is in april 2025 aan de pagina toegevoegd door Rosa Schiavone, zij volgt Felicia op.

Gesprekspartners: In 2021 hebben we verschillende personen gesproken ten behoeve van informatieverzameling voor de ontwikkeling van deze domeinpagina. De huidige versie van de pagina is meegelezen door Bjorn Schrijen (KB, nationale bibliotheek).

Beeld: Bibliotheek Broederenkerk in Zutphen / Fotografie: Lisa Maatjens.