Audiovisueel

De bioscoopbranche: hoe om te gaan met veranderend kijkgedrag

De coronapandemie betekende vijf jaar geleden het einde van een lange, onafgebroken bloeiperiode voor de Nederlandse bioscoopbranche. De pandemie lijkt het kijkgedrag van bezoekers permanent veranderd te hebben en bioscopen zijn inmiddels op zoek naar nieuwe manieren om hierop in te spelen.

Vanaf 2007 tot en met 2019 steeg het aantal bezoeken aan bioscopen en filmtheaters bijna ieder jaar, van 23 miljoen bezoekers naar 38 miljoen bezoekers (zie de figuur ‘Aantal bezoeken aan Nederlandse bioscopen en filmtheaters’). Deze bezoekers waren in 2019 goed voor een bioscooprecette van maar liefst 347,6 miljoen euro – het zoveelste recordjaar op rij voor de branche (zie de figuur ‘Omzet bioscopen in Nederland’). De langdurige, verplichte sluitingen door de coronapandemie in de jaren erop zorgden voor een keldering van bezoekers en inkomsten in 2020 en 2021, waarna het herstel in de jaren erna moeizaam en traag verliep. In 2023 was het aantal bezoekers 31 miljoen, nog altijd bijna 15 procent lager dan in de jaren 2017-2019. Het jaar erop daalde het aantal bezoekers zelfs weer, tot 29 miljoen. Ook de omzet van de bioscopen ligt nog altijd onder het niveau dat in 2019 werd bereikt. Dit is overigens een trend die niet alleen in Nederland, maar wereldwijd te zien is (de Groot 2024, NVBF en NVPI 2025b, Filmfonds 2024b).

Hoewel de bioscoopbranche zelf wijst op de langdurige stakingen in Hollywood in 2023 als een belangrijke reden voor de daling in bezoekers afgelopen jaar en vertrouwen heeft dat 2025 een beter jaar wordt, lijkt er tegelijkertijd sprake van veranderend kijkgedrag. Hoewel de ticketprijzen voor het eerst in vier jaar daalden en het aantal bioscopen en stoelen sinds de pandemie juist is toegenomen, kwamen – de coronajaren 2020-2022 uitgezonderd – voor het laatst in 2010 minder mensen naar de bioscoop dan in 2024. In tegenstelling tot de bioscopen hadden filmtheaters, filmhuizen en arthousebioscopen juist een goed jaar: één op de acht Nederlanders bezocht een van hen en samen trokken zij de afgelopen twee jaar meer bezoekers dan voor corona. Dit beeld komt overeen met een trend die al langer in de Verenigde Staten zichtbaar is, waarbij vooral kleinere films en blockbusters nog goed scoren, maar het grote middensegment weg begint te vallen (Bos 2025, NVBF en NVPI 2025b, Dijksterhuis 2025, van Zwol 2025, Filmfonds 2024b).

Bioscopen hoeven in tegenstelling tot andere culturele sectoren niet te vrezen voor eventuele btw-verhogingen, maar ze worstelen naast teruglopende bezoekersaantallen met gestegen onderhouds- en energiekosten en personeelsgebrek. Ze proberen klanten terug te winnen door te investeren in meer luxe en service en door unieke kijkervaringen te bieden. Mede aangespoord door het succes van de streamingsdiensten zetten bioscopen in op bijvoorbeeld aanvullende content of podcasts. Kinepolis organiseert zogenaamde Discovery Days rondom de release van nieuwe films. Het Filmhuis in Den Haag heeft sinds 2020 een boutique cinema met loungestoelen en tweezits bankjes. Een vernieuwend concept is The(Any)Thing van Pathé: een app met de mogelijkheid om in 13 kleinere filmzalen met ruimte voor 2-5 bezoekers zelf keuzes te maken over de te bekijken film, de starttijd, pauzes, drankjes en snacks. Niettemin is de concurrentie van streamingsdiensten onverminderd groot en blijft het een voortdurende uitdaging voor bioscopen om mensen naar het witte doek te trekken (Dijksterhuis 2024b, UNIC 2024, van Zwol 2025, Dijksterhuis 2025).

Inkomsten van streamingsdiensten: is de streamversnelling voorbij?

De sterke inkomstengroei van de audiovisuele sector in de afgelopen jaren wordt primair gedreven door de spectaculaire groei in omzet die streamingsdiensten zien. Tien jaar geleden lagen de omzet van SVOD en DVD en Blu-ray verkoop met 126 en 100 miljoen euro nog bij elkaar in de buurt, ruim achter de bioscooprecettes die dat jaar 276 miljoen euro bedroegen. In 2023 bedraagt de omzet van SVOD meer dan 1,1 miljard euro. De inkomsten uit de verkoop van DVD en Blu-ray zijn in dezelfde periode sterk gedaald tot nog slechts 17 miljoen euro. Bioscooprecettes zijn met pieken en dalen gestegen tot 333 miljoen in 2023. Sinds 2018, toen de omzet van VOD voor het eerst die van de bioscopen overtrof, is het verschil in omzet heel snel heel groot geworden (Filmfonds 2024b).

Het aantal in Nederland beschikbare VOD-platforms is de afgelopen jaren rap toegenomen. In 2023 zijn er in totaal 49 TVOD- en SVOD-platforms beschikbaar (inclusief catch-up): 28 betaalde en 7 gratis SVOD-services en 14 TVOD-services. Uit de VOD-monitor van de NVPI en het Filmfonds blijkt dat in 2023 75 procent van de Nederlandse huishoudens VOD-platforms gebruikt, een percentage dat de afgelopen jaren nog altijd langzaam toeneemt (in 2021 was het 72 procent en in 2022 73 procent). Het Amerikaanse Netflix is veruit het populairste SVOD-platform in Nederland en wordt door 59 procent van de huishoudens gebruikt in 2023. Daarna volgen het Nederlandse Videoland (28 procent) en het Amerikaanse Disney+ (24 procent), die gestaag meer kijkers en abonnees weten te trekken. Amazon Prime Video, HBO Max en Viaplay bleven redelijk stabiel, maar NPO Start zag afgelopen jaar zijn abonneebestand meer dan halveren. Het meest populaire TVOD-platform in Nederland is Pathé Thuis: 14 procent van de huishoudens geeft aan dit platform te gebruiken om online films te huren of te kopen (Filmfonds 2024b).

In de strijd om streamingabonnees speelt exclusieve content een cruciale rol. In 2021 kocht Amazon bijvoorbeeld de Amerikaanse filmstudio MGM voor een bedrag van bijna zeven miljard euro, waarmee een catalogus van ruim vijfduizend titels is binnengehaald voor Amazon Prime Video. Tegelijkertijd produceren de verschillende streamingsdiensten veel exclusieve eigen films en series om kijkers en abonnees aan zich te binden. De grote winsten die streamingsdiensten hiermee ook in Nederland boekten de afgelopen jaren, dragen echter weinig bij aan ontwikkeling en productie in Nederland, zo constateerde het Filmfonds al in 2012. In vergelijking met andere Europese landen slaagt Nederland er minder goed in om investeringen binnen te halen van streamingsdiensten. Dat onderschrijft ook de verkenning van Filmforward uit 2024: het aantal talentontwikkeling programma’s van de grote streamingsdiensten gericht op Nederlandse makers is beperkt en initiatieven staan vaak primair in dienst van hun commerciële doeleinden (Fontaine 2024a, van den Elshout 2024). Onder meer het Filmfonds en de Raad voor Cultuur hebben de afgelopen jaren gewezen op de noodzaak om wat aan deze scheve verhoudingen te doen (Filmfonds 2012, Raad voor Cultuur 2018, Rutten 2019, Reijn et al. 2019).

Dit heeft ertoe geleid dat in oktober 2023, in navolging van vergelijkbare wetgeving in andere Europese landen, een wet is aangenomen die streamingsdiensten per 1 januari 2024 de verplichting oplegt om 5 procent van hun jaaromzet te investeren in Nederlandse audiovisuele producties. De wet beoogt hiermee het culturele aanbod te stimuleren, de concurrentiepositie ten opzichte van internationale aanbieders te versterken en de diversiteit aan aanbod in de sector te bevorderen. Minstens de helft van de investeringen moet naar Nederlandse films, series en documentaires gaan en minimaal 60 procent naar onafhankelijke producties. Deze maatregel, die van toepassing is op streamingdiensten met een jaaromzet van meer dan 10 miljoen euro, zoals Netflix, Disney+ en Amazon Prime, levert naar verwachting zo’n 45 miljoen euro extra investeringen op voor de sector. In oktober 2024 maakte minister Eppo Bruins (OCW) bekend dat in 2027 twee evaluaties volgen om te beoordelen of de maatregel daadwerkelijk de audiovisuele sector versterkt (Bruins 2024, Boonekamp en Lauwen 2024).

De groei van SVOD en de daaraan gerelateerde toename in de productie van high-end series het afgelopen decennium, lijkt de laatste tijd wel te vertragen. Hoewel specifieke cijfers niet openbaar worden gemaakt door de streamingsplatformen zelf, wijst het Filmfonds al twee jaar op rij erop dat de groei van het totale aantal abonnees van VOD-diensten afvlakt. Bovendien is het aantal SVOD-platformen in Nederland in 2023 voor het eerst gedaald, van 55 naar 49 en zijn de abonnementsprijzen van de grootste zeven streamingsdiensten sinds 2022 gemiddeld 36 procent duurder geworden. In Europa markeerde 2023 een mogelijk keerpunt: er werden dat jaar minder afleveringen van series geproduceerd, minder high-end series gemaakt en series stagneerden wat betreft het aantal afleveringen en de lengtes van afleveringen. Niettemin is marktleider Netflix, mede vanwege bovengenoemde wetgeving, van plan om de komende jaren meer te investeren in Nederland: in 2025 wil het twee films en vier series maken en het jaar erop is de ambitie om het aantal films verder te verhogen (Filmfonds 2024b, Willemsen 2025, Schneeberger 2024b, Beukers 2024a).

De Nederlandse filmindustrie: kwaliteit boven kwantiteit?

Hoewel tijdens de coronajaren 2020-2022 het aantal geproduceerde en uitgebrachte films tijdelijk sterk afnam, zien we de afgelopen tien jaar dat er jaarlijks juist steeds meer films gemaakt en uitgebracht worden. In 2024 kwam een recordaantal van 520 nieuwe films en 90 Nederlandse producties uit, een ruime verbetering van het record van 2023, toen het ging om 502 en 77 uitgebrachte films. Het aantal geproduceerde Nederlandse films neemt ook elk jaar toe, van 58 in 2019 tot 68 in 2023. Tegelijkertijd neemt het gemiddelde productiebudget af. In de periode 2017-2019 bedroeg dit nog meer dan 2,10 miljoen euro per film, terwijl dit in 2022 en 2023 was gedaald tot onder de 2 miljoen euro per productie. Aangezien het aantal bioscoopbezoekers al vijf jaar niet meer stijgt, betekent het dat individuele films gemiddeld steeds minder bezoekers trekken. Met name Nederlandse arthousefilms hebben het moeilijk de afgelopen jaren, het merendeel trekt minder dan 10.000 bezoekers. Het lijkt inmiddels niet meer de vraag of, maar wanneer deze trend van steeds meer producties en releases gekeerd wordt. In Europa is dat omslagpunt mogelijk al bereikt waar het gaat om televisieproducties: in 2023 werden er 6 procent minder fictietitels en minder series geproduceerd (Filmfonds 2020, 2024, NVBF en NVPI 2025b, NFF 2024a, Schneeberger 2024b).

Tegelijkertijd zijn er de laatste jaren oproepen en initiatieven om juist te investeren in talentontwikkeling en de kwaliteit van Nederlandse films. Dit kwam bijvoorbeeld naar voren in de Uitgangspunten cultuurbeleid 2021-2024 van toenmalig minister Ingrid Van Engelshoven. Zo zou er weer meer aandacht besteed moeten worden aan de ontwikkeling van scenario’s en filmplannen (Engelshoven 2019). Sindsdien zijn er meerdere initiatieven ontstaan om de Nederlandse audiovisuele sector te versterken, bijvoorbeeld de nieuwe netwerkorganisatie FilmForward, die zich ook expliciet inzet voor een diversere en inclusievere sector. Andere initiatieven zijn 3LAB Serie Contest, Cinesud en New Noardic Wave.

Deze discussie werd in september 2023 verder aangewakkerd met de publicatie van een onderzoek uitgevoerd door het Britse onderzoeksbureau Olsberg SPI, in opdracht van het Filmfonds. Dit rapport toont dat Nederlandse speelfilms significant minder succesvol zijn in het buitenland vergeleken met die uit België, Denemarken, Oostenrijk en Zweden. Ondanks dat Nederland de meeste films produceert van de onderzochte landen, worden deze zelden geselecteerd voor belangrijke festivals en winnen ze bijna nooit grote prijzen. Het Filmfonds heeft al geruime tijd opgemerkt dat Nederland goed presteert op het gebied van documentaires, VR-producties en korte films, maar minder succesvol is op het gebied van speelfilms, ondanks aanzienlijke investeringen in dit genre. Uit hetzelfde rapport bleek ook dat diverse Nederlandse speelfilms in eigen land juist veel bezoekers trokken (Olsberg SPI 2023).

In 2024 zetten zowel het Filmfonds als Eye Filmmuseum en het ministerie van OCW in op het stimuleren van kwaliteit en het ontwikkelen van talent. Op 1 februari 2024 lanceerde het Nederlands Filmfonds haar beleidsplan voor de periode 2025-2028, waarin de prioriteiten zijn: focus op kwaliteit, het centraal stellen van makers, het benadrukken van talent, het vergroten van publieksbereik en het bieden van experimenteerruimte. Te midden van het sterk groeiende filmaanbod uit diverse landen en op verschillende platformen, benadrukt het Filmfonds het belang van voldoende aandacht en budget voor de productie van originele, onderscheidende Nederlandse films en series (Filmfonds 2024a). Tegelijk wil Eye Filmmuseum nog effectiever Nederlandse films in het buitenland gaan promoten via zijn samenwerking met het Filmfonds in SEE NL, dat sinds 2019 de internationale promotie van Nederlandse films ondersteunt (Eye Filmmuseum 2024).

In oktober 2024 richtte minister Bruins in zijn nieuwe agenda voor de integrale sectorbrede aanpak zich ook op het stimuleren van kwaliteit en landelijke en regionale talentontwikkeling van beginnende en meer gevorderde talenten. Hij roept daarnaast op tot meer samenwerking tussen private en publieke partijen en publieke partijen onderling. In reactie op het rapport van Filmforward over de huidige talentenprogramma’s in de sector, vraagt hij ook “publieke en private partijen om gezamenlijk tot een gedragen visie op talentontwikkeling binnen de Nederlandse audiovisuele keten te komen en daarbij concrete acties uit te werken.” Verder wil de minister een periodieke monitor ‘av-sector in beeld’ introduceren, om daarmee beter zicht te krijgen op onder meer de complementariteit van publieke en private financieringsregelingen, een thema dat ook het Filmfonds de komende jaren meer aandacht geeft (van den Elshout 2024, Bruins 2024). Daarmee volgt Nederland twee Europese trends binnen de filmindustrie: ten eerste wordt de laatste jaren al relatief minder geld via publieke financieringsregelingen opgehaald en ten tweede is EU-steun zich meer gaan richten op de grotere productiemaatschappijen en grotere producties, om de concurrentie met Amerikaanse producties aan te gaan (Fioroni 2023, Dams 2024).

Fair Pay, duurzaamheid en regionale filminitiatieven
Tegelijkertijd zijn er ambities binnen de filmindustrie op het gebied van Fair Pay, duurzaamheid en regionale diversificatie. Zo is de sector sinds 2022 bezig met het ontwikkelen van praktijkinstrumenten om de Fair Practice Code te implementeren. Er is in 2024 een begrippenkader van 333 begrippen ontwikkeld en een leidraad veilig en gezond werken in de AV-sector opgesteld met 32 uitgangspunten. Zzp-starttarieven zijn berekend op basis van benchmarkonderzoek van de cao’s van toneel en dans en omroeppersoneel. In 2025 moeten al deze handvatten in een nieuwe handleiding voor de sector worden samengevoegd. Het in maart 2025 verschenen praktijkonderzoek Meerkosten van Fair Pay in de filmsector concludeert dat de audiovisuele sector nog wel grote stappen moet zetten op dit vlak. De kosten voor het realiseren van Fair Pay lopen op tot gemiddeld 42 procent van de totale beloning en 23 procent van de totale productiekosten. Daarmee zijn deze relatieve meerkosten volgens de onderzoekers “verreweg het hoogste van alle tot nu toe onderzochte delen van de culturele en creatieve sector.” (NFF 2024b, Geukema, Goudriaan, Vinken 2025).

Duurzamer films maken is een andere ambitie. Hoewel tot voor kort nog weinig is gedaan om de ecologische voetafdruk van filmproducties te verkleinen (Paris 2024), zijn er inmiddels diverse stappen gezet op dit vlak. De uitstoot van een film kan groot zijn: waar een gemiddeld huishouden zo’n 19 ton CO² uitstoot, is dat bij een Europese speelfilm al gauw 192 ton volgens de Europese Commissie. Het Filmfonds zet zich in voor het verduurzamen van film maken en biedt expertise in de vorm van duurzaamheidsadviseurs, advisering en begeleiding in het productietraject en financiering. Bij de tweede inspiratiesessie die in maart 2024 plaatsvond, werd er onder andere gekeken naar de mogelijkheden van VR-decors en props en 2D achtergrondprojecties.

Hand in hand met dit streven naar duurzaamheid, is het verlangen naar meer regionale film- en talentontwikkeling buiten de randstad (Melchers 2024). Om dit te stimuleren, is in 2024 de (H)eerlijk Filmen Code opgesteld en ondersteund door inmiddels acht regionale filmcommissions, van Friesland tot Zeeland tot Limburg. Zij roepen op films te maken volgens vijf kernwaarden: (1) samen mét de gemeenschap; (2) respect voor verhalen, taal, cultuur en erfgoed; (3) duurzaamheid en ecologie; (4) gebruik lokaal talent en faciliteiten; (5) eerlijke beloning en talentontwikkeling. Met de oprichting van een nieuw Fries Filmfonds eind 2024, het tweede regionale filmfonds na Limburg, worden de regionale ambities verder vormgegeven. Het nieuwe filmfonds heeft inmiddels 150.000 euro bijeengebracht, wil nog eens 300.000 euro inzamelen en hoopt in het derde kwartaal van 2025 de eerste subsidies te verstrekken (Dijksterhuis 2024c).

De publieke omroep: onrustige en onzekere tijden

De Nederlandse publieke omroep (NPO) speelt al jarenlang een belangrijke rol in de financiering en programmering van Nederlandse films en series. Via zowel financiële steun als het uitzenden van producties draagt de NPO bij aan de zichtbaarheid en ontwikkeling van de Nederlandse audiovisuele sector. In de prestatieafspraken die de NPO voor de periode 2022-2026 heeft gemaakt, committeert zij zich aan het programmeren van minimaal 10 nieuwe eigen Nederlandse dramaproducties of nieuwe seizoenen daarvan en 18 Nederlandse filmproducties in samenwerking met de koepel Nederlandse filmproducenten (NPO 2022, Uslu 2022b). En sinds 1998 worden jaarlijks speciaal voor televisie gemaakte telefilms geproduceerd en getoond op de NPO.

De laatste jaren is het echter bijzonder onrustig bij de publieke omroep. Niet alleen zijn er ernstige problemen rondom sociale onveiligheid op de werkvloer bij de NPO en diverse omroepen, maar ook heerst er grote onzekerheid over de toekomst van de publieke omroep vanwege grote, ingrijpende bezuinigingen en hervormingen die zijn aangekondigd door het in 2024 aangetreden kabinet-Schoof.

Interne onrust en sociale veiligheid
In januari 2024 verscheen het rapport Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan: de zoekgemaakte verantwoordelijkheid van de Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen onder leiding van oud-minister Martin van Rijn. De commissie oordeelde hard over het gebrek aan sociale veiligheid bij de omroepen: “Mensen voelen zich soms een speelbal van vriendjespolitiek en machtsmisbruik.” De commissie constateerde dat op alle niveaus de normale verantwoordelijkheden zijn “zoekgemaakt” en dat “het onderwerp van grensoverschrijdend gedrag breed speelt binnen de landelijke publieke omroep, en serieuze aandacht verdient.” (Van Rijn 2024).

Meer dan een jaar later zijn een reeks van problemen op dit vlak bij diverse omroepen naar buiten gekomen. Bovendien blijkt dat het veranderen van de werkcultuur uiterst moeizaam gaat, zo concluderen onafhankelijk van elkaar het Commissariaat voor de Media en onafhankelijk regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld Mariëtte Hamer. Begin maart 2025 stapt ook NPO-bestuursvoorzitter Frederike Leeflang op nadat ook zij in opspraak is geraakt vanwege een onveilig werkklimaat (Commissariaat voor de Media 2024, Hamer 2024, Beukers 2025, Beemsterboer 2025b, Bahara 2025).

Ingrijpende bezuinigingen en grote hervormingen
Naast de interne onrust staat de NPO aan de vooravond van ingrijpende bezuinigingen en hervormingen. Het kabinet-Schoof heeft aangekondigd dat de omroepen vanaf 2027 te maken krijgen met een jaarlijkse bezuiniging van 160 miljoen euro op een totale begroting die in 2025 nog 980 miljoen euro bedraagt. Hoewel de NPO waarschuwt dat de omroepen hun publieke opdracht straks niet goed meer kunnen uitvoeren, bereidt de organisatie zich nu al voor op de financiële klap. In 2026 wil de NPO alvast 20 miljoen euro bezuinigen om de impact van de latere kortingen te verzachten. Daarbij is fictie vooralsnog buiten schot gebleven (Beukers 2024b, Beemsterboer 2025a).

In april 2025 kondigde minister Bruins aan dat hij tegelijk met deze grote bezuinigingsoperatie de landelijke publieke omroep ook drastisch wil hervormen: “Het doel van deze hervorming is dat de omroep ook in de toekomst zichtbaar en vindbaar blijft en meer openstaat voor geluiden uit de samenleving. Dat willen we bereiken met minder spelers, minder bestuurders, minder versnippering van budgetten en minder overheidsbemoeienis.” Hij wil de huidige elf omroepverenigingen terugbrengen tot vier of vijf. De NPO en de NOS moeten elk een aparte “taakorganisatie” worden, de NTR verdwijnt mogelijk. Verder wil Bruins het omroepbestel voor het eerst sluiten: de mogelijkheid om toe te treden, die er elke vijf jaar was voor een nieuwe omroep met genoeg leden, verdwijnt. De overgebleven omroephuizen krijgen tegelijkertijd de wettelijke verplichting om samen “de perspectieven, geluiden en behoeften van de samenleving zo goed mogelijk” in hun aanbod een plek te geven (Bruins 2025, Beukers 2025b).

Regionale en lokale omroepen extra kwetsbaar
De impact van de bezuinigingen blijft niet beperkt tot de landelijke omroep. Ook regionale en lokale publieke omroepen dreigen in de problemen te komen. De dertien regionale omroepen besteden in hun programmering veel aandacht aan cultuur uit de eigen regio, bijvoorbeeld via regiosoaps en documentaires (RPO 2024). Nederland telt in totaal 203 lokale en regionale zenders, bijna 49 procent van het totale aantal in heel Europa (Schneeberger 2024a).

Deze lokale omroepen zijn sterk afhankelijk van gemeentelijke financiering. In 2023 besteedden Nederlandse gemeenten bijna 24 miljoen euro aan film en video en ruim 23 miljoen euro aan lokale pers en omroep. Vanaf 2026 worden de gemeentelijke budgetten echter fors gekort: het gemeentefonds wordt met 2,4 miljard euro verlaagd, waardoor 75 procent van de gemeenten in financiële problemen komt. Dit kan betekenen dat gemeenten minder gaan uitgeven aan de lokale publieke omroepen (CBS 2024, VNG 2025). Maar momenteel werkt de Rijksoverheid in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Commissariaat voor de Media en de Stichting Nederlandse Lokale Publieke Omroep ook aan een stelselwijziging voor de lokale publieke omroepen. De insteek is om de gemeentelijke financiering over te hevelen naar het Rijk en het aantal lokale omroepen terug te brengen tot maximaal 80. Deze nieuwe wet moet in het najaar van 2025 naar de Tweede Kamer en medio 2026 in werking treden.

Diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie in de beroepspraktijk

In februari 2022 verscheen het onderzoeksrapport Beter is nog niet goed: de positie van vrouwen in de film- en televisiesector 2011-2020, waaruit blijkt dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn binnen de beroepspraktijk van de audiovisuele sector. Met name in technische functies als cinematograaf en sound designer is het aandeel vrouwen laag: respectievelijk slechts tien en vijf procent. Ook toont het onderzoek aan dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen toeneemt wanneer producties duurder en langer zijn (Sanders 2022). Nederland is geen uitzondering: in heel Europa zijn vrouwen in de audiovisuele sector met gemiddeld 24 procent sterk ondervertegenwoordigd. Vanaf 2015, toen het aantal vrouwen 19 procent bedroeg, is er wel een toename te zien, maar in het huidige tempo duurt het nog tientallen jaren voor er sprake is van gelijke man-vrouw vertegenwoordiging (Fontaine 2024b).

Na het onderzoek en de conferentie Point of View: Naar een nieuw perspectief in film en tv (april 2022) hebben Vrouwen in Beeld, Point of VieW, de Dutch Academy For Film (DAFF) en het Nederlands Film Festival (NFF) een alliantie gevormd om gezamenlijk de achtergestelde positie van vrouwen in de Nederlandse filmindustrie te verbeteren. Het onderzoekstraject Ervaringen en perspectieven van vrouwelijke film- en televisieprofessionals wil in vijf verschillende vervolgonderzoeken, uitgevoerd onder leiding van de Universiteit Utrecht, verdere invulling geven aan het in 2022 verschenen onderzoeksrapport. De resultaten worden in het voorjaar van 2025 gepubliceerd.

Gegevens van het Filmfonds, gepubliceerd in maart 2024, tonen dat er in Nederland nog steeds een verschil bestaat tussen het aantal toekenningen aan mannelijke en vrouwelijke makers in verschillende categorieën. Vrouwen dienen minder vaak aanvragen in vergeleken met mannen en zijn vaker betrokken bij filmproducties met kleinere budgetten, zoals documentaires en korte of experimentele films. Een positieve ontwikkeling is dat het aandeel vrouwelijke producenten van toegekende projecten in 2023 steeg naar bijna 48 procent. Hoewel 41 procent van de toekenningen dat jaar ging naar filmprojecten met een vrouwelijke regisseur, ging nog altijd bijna 70 procent van het totale realiseringsbudget naar projecten met een mannelijke regisseur. Het Filmfonds streeft naar een betere balans en wil daarom het aantal aanvragen van vrouwelijke makers stimuleren. Dat er nog wel een lange weg te gaan is, blijkt wel uit het feit dat van de top 20 meest succesvolle films van 2019 tot 2023 vrouwen slechts 14 tot 22 procent regisseerden en in 2023 voor een kwart van deze films het scenario schreven (Filmfonds 2024b).

Het in de zomer van 2020 gelanceerde initiatief KLEUR – bedoeld als aanjager van meer inclusie binnen de Nederlandse audiovisuele industrie – wees al op de noodzaak van een nulmeting van diversiteit in de sector (KLEUR 2022). Op verzoek van KLEUR en DAFF heeft het Ministerie van OCW het onderzoeksrapport Je kunt niet zijn wat je niet kunt zien, over diversiteit en inclusie in de audiovisuele sector, laten uitvoeren (Crone et al. 2023). Dit rapport markeert een belangrijke mijlpaal: het is de eerste keer is dat de etnische diversiteit en inclusie binnen de filmindustrie zijn onderzocht. Uit het onderzoek blijkt dat er enigszins sprake lijkt van een representatieve vertegenwoordiging van etnische groepen in vergelijking met het landelijke gemiddelde. Het onderzoek wijst ook uit dat er accentverschillen zijn op basis van etnische achtergrond. Makers met een Aziatische, Marokkaanse en Turkse achtergrond zijn minder vertegenwoordigd, terwijl makers van Surinaamse, Antilliaanse en Indonesische afkomst relatief meer vertegenwoordigd zijn. Makers van kleur hebben doorgaans minder werk, zijn vaak korter actief in de sector en ondervertegenwoordigd in leidinggevende functies. Zelf ervaart een groot aantal van hen de mate van inclusie als onvoldoende, wat zich ook vertaalt in een negatiever oordeel over de sociale veiligheid op de werkvloer. Het is volgens het rapport een uitdaging om de mensen in leidinggevende functies, voornamelijk witte mannen die als oudere professionals eerder geneigd zijn om het huidige beleid op dit gebied als positief te zien, te overtuigen van de noodzaak tot inclusiever beleid en het bevorderen van diversiteit. Het onderzoek eindigt met een oproep aan zowel de sector als het ministerie van OCW om bewustwording te stimuleren.