Kerncijfers
Onderstaande visualisaties bevatten data over de omzet van de audiovisuele sector in Nederland, de omzet van video-on-demand in Nederland, het aantal geproduceerde speelfilms, de productiewaarde van Nederlandse speelfilms, het bezoek aan bioscopen en filmtheaters, het aantal uitgebrachte bioscoopfilms en het aandeel van Nederlandse films in de bioscoop. Via de tabbladen boven elke figuur kan gewisseld worden tussen de verschillende grafieken.
Omzet
Bron: Nederlands Filmfonds
Productie
Bron: Nederlands Filmfonds
Bioscopen en filmtheaters
Bron: Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters
Trends en ontwikkelingen
De bioscoopbranche: een verstoorde bloeiperiode
De coronapandemie heeft bepaalde trends binnen de audiovisuele sector afgeremd, terwijl andere ontwikkelingen juist in een stroomversnelling zijn geraakt. Een belangrijk startpunt voor een inventarisatie is de Nederlandse bioscoopbranche, waar geruime tijd sprake was van een ongekende bloeiperiode. Sinds 2007 steeg het aantal bezoeken aan
In 2020 en 2021 waren de bioscopen vanwege de pandemie respectievelijk 15 weken en 24 weken gesloten. Ook kampten ze met een beperkte zaalcapaciteit in de meeste andere weken, vanwege de geldende coronamaatregelen. Dat dit de stijgende lijnen qua
In 2022 lieten de cijfers over de bioscoopbranche het begin van herstel zien. In totaal werden er 25 miljoen bezoeken gebracht aan bioscopen, een stijging van 75 procent ten opzichte van 2021. De totale brutorecette was 258 miljoen euro, een stijging van 81 procent ten opzichte van 2021 (zie de figuren ‘Omzet audiovisueel in Nederland’ en ‘Bezoek een Nederlandse bioscopen en filmtheaters’). De recette nam relatief sterker toe dan het aantal bezoeken, omdat de gemiddelde ticketprijs met ongeveer 3 procent steeg. Uit een vergelijking met de pre-coronajaren blijkt echter dat er nog geen sprake is van een volledig herstel: het aantal bezoeken in 2022 lag 32 procent lager dan het
In zowel 2020 als 2021 deden Nederlandse films het relatief goed: mede door de uitgestelde premières van blockbusterfilms uit Hollywood steeg het aandeel Nederlandse films in het bioscoopbezoek van 11,8 procent in 2019 naar 21,7 procent in 2020 en 23,3 procent in 2021 . In 2022 werden er weer meer buitenlandse films uitgebracht. Nederlandse films trokken procentueel gezien minder bezoekers dan in 2020 en 2021, maar deden het met een aandeel van 16,0 procent nog steeds
De populariteit van vervolgfilms komt ook naar voren in de algemene lijst met de best bezochte films uit 2022, inclusief de buitenlandse titels. Net als bij de Nederlandse films bestond de top drie uit nieuwe delen van eerder uitgebrachte films: Top Gun: Maverick (1.265.568 bezoeken) Minions: Hoe Gru superschurk werd (1.191.060 bezoeken) en Spider-Man: No Way Home (950.802 bezoeken) (FDN en NVBF 2023a). Dergelijke blockbusters zijn verantwoordelijk voor een steeds groter aandeel in het aantal bioscoopbezoeken, een trend die zich al een aantal jaar aftekent (Dijksterhuis 2023).
Verschuivingen in de productieketen
Naast een verdubbeling van het aandeel Nederlandse films in het bioscoopbezoek bracht de pandemie ook een andere tijdelijke verschuiving teweeg in de verhouding tussen nationaal en internationaal. Doordat grote mediaconglomeraten, de zogeheten majors, hun peperdure films terugtrokken in 2020 hebben de minors het ontstane gat in het bioscoopaanbod gevuld. Plots hadden deze
Na de heropening van de Nederlandse bioscopen, was het dringen geblazen voor een plekje op het witte doek, iets waar de sector eind 2020 al op anticipeerde (Busch 2020, Zwol 2021). In 2020 en 2021 werden in Nederland respectievelijk ‘slechts’ 340 en 301 films uitgebracht in de bioscoop, tegenover 492 films in 2019. In 2022 nam het aantal uitgebrachte films weer toe, naar 468 nieuwe titels (zie de figuur ‘Aantal uitgebrachte films’) (FDN en NVBF 2023a).
Om te voorkomen dat nieuwe Nederlandse films verdrinken in dit stuwmeer van onuitgebrachte films en om tegenwicht te bieden aan de marketingmachine van Hollywood, lanceerde het Nederlands Filmfonds in 2021 speciale subsidieregelingen voor zowel Nederlandse distributeurs als bioscoopexploitanten. Een filmdistributeur kon bijvoorbeeld een aanvullende bijdrage aanvragen voor uitbrengkosten, terwijl bioscopen in aanmerking kwamen voor een vertoningsbijdrage van maximaal 1 euro per betalende bezoeker aan een Nederlandse productie (Nederlands Filmfonds 2021b, 2022b). Ook in 2022 konden bioscopen nog gebruikmaken van deze zogeheten Full Circle regelingen (Nederlands Filmfonds 2022c). Deze regelingen hebben er mogelijk toe bijgedragen dat het aantal uitgebrachte Nederlandse films in 2022 een record van 83 premières bereikte (zie de figuur ‘Aantal uitgebrachte films’) (FDN en NVBF 2023a).
Niet alleen het distributieproces heeft vertraging opgelopen. In maart 2020 kwam immers ook de productie van films plotseling stil te liggen door de coronacrisis. Om het werk op een veilige manier te kunnen herstarten, presenteerden de Nederlandse Audiovisuele Producenten Alliantie (NAPA) en de Nederlandse Content Producenten (NCP) in samenwerking met de Dutch Academy For Film (DAFF), de publieke omroep en de commerciële omroepen een COVID-19-protocol voor de audiovisuele sector. Het protocol is het resultaat van een sectorbrede vorm van collectiviteit die voor de crisis minder aanwezig was (Wolfs 2021, 18). De getoonde eendracht is bijvoorbeeld iets waar de Raad voor Cultuur reeds op hamerde in het sectoradvies Zicht op zo veel meer (2018): ‘Als wij de adviezen in dit rapport zouden willen voorzien van een onwrikbaar fundament, hebben we daarvoor maar twee woorden nodig: werk samen!’ (Raad voor Cultuur 2018, 74).
De relatief snelle en goed georganiseerde hervatting van het productiewerk heeft er misschien voor gezorgd dat de invloed van de coronacrisis op het productievolume enigszins meevalt. In 2020 werden er namelijk alsnog 47 speelfilms geproduceerd, tegenover een gemiddelde van ongeveer 56 speelfilms per jaar in 2017, 2018 en 2019. De productiewaarde van deze 47 speelfilms was met 87,1 miljoen euro een stuk lager dan in voorgaande jaren: in 2017, 2018 en 2019 werd respectievelijk voor 94,2, 122,3 en 141,5 miljoen euro aan films geproduceerd (zie de figuren ‘Aantal geproduceerde films’ en ‘Productiewaarde Nederlandse films’). Deels komt dit verschil doordat er in 2020 minder films werden gedraaid en er in 2018 en 2019 enkele
Waar afgeronde films elkaar verdringen in de bioscoop, treffen uitgestelde projecten nogal wat concurrentie op de Nederlandse productiemarkt. Een grote inhaalslag op het gebied van productie heeft namelijk gezorgd voor tekorten op de arbeidsmarkt, blijkt uit gesprekken met de audiovisuele sector tijdens de zomer van 2021. Het productievolume is dan ook gestegen: 2021 telt 61 geproduceerde speelfilms met een totale productiewaarde van 125,9 miljoen euro (Nederlands Filmfonds 2022a).
De stroomversnelling in streamingland
De meest in het oog springende verschuiving binnen de audiovisuele sector heeft de afgelopen jaren plaatsgevonden op het gebied van video-on-demand (VOD). In 2018 werd de brutorecette van de Nederlandse bioscopen voor het eerst ingehaald door de totaalomzet van streamingdiensten in Nederland, met respectievelijk 312 tegenover 324 miljoen euro. En terwijl de bioscoopbranche de omzet ingrijpend zag dalen door de coronacrisis, boekten de VOD-platforms een ongekende omzetstijging: van 392 miljoen euro omzet in 2019 naar 543 miljoen euro in 2020 en 822 miljoen euro in 2021, zoals
Van de totale VOD-omzet in Nederland in 2021 is maar liefst 777 miljoen euro toe te wijzen aan subscription-video-on-demand (SVOD). Dat zijn platforms waar je met een abonnement toegang hebt tot alle beschikbare titels, zoals Netflix en Videoland. De resterende 45 miljoen euro zijn verdiend met transactional-video-on-demand (TVOD), waarbij je eenmalig betaalt voor toegang tot een specifieke film via bijvoorbeeld Pathé Thuis of Picl (zie de figuur ‘Omzet video-on-demand in Nederland’).
Volgens marktonderzoek van het Filmfonds en FDN (Filmdistributeurs Nederland) is Netflix nog steeds het
In de strijd om streamingabonnees speelt
Eerste stappen naar financiële circulariteit
Doordat video-on-demand sinds 2020 meer dan een half miljard euro omzet opleverde in Nederland, is de discussie rondom financiële circulariteit in de productieketen nog urgenter geworden. Een heet hangijzer binnen de audiovisuele sector is namelijk de scheve verdeling van inkomsten: opbrengsten vloeien vooral naar eindexploitanten zoals streamingdiensten en bioscopen, terwijl zij
Sinds juli 2022 ligt er een langverwacht wetsvoorstel om de financiële circulariteit te stimuleren. Staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en Media) wil streamingdiensten met een jaaromzet in Nederland van meer dan 30 miljoen euro verplichten om 4,5 procent van die omzet te investeren in Nederlandse films, series en documentaires. Om te garanderen dat dit ten goede komt aan het ‘Nederlands cultureel audiovisuele product’, formuleert het wetsvoorstel vier taal- en cultuurcriteria: de voornaamste taal van de hoofdpersonages is Nederlands of Fries; het scenario is geschreven in het Nederlands of Fries; het is een verfilming van een origineel Nederlands- of Friestalig literair werk; en het hoofdthema is de Nederlandse maatschappij (in brede zin), cultuur, politiek of geschiedenis. Producties waar streamingdiensten in investeren moeten voldoen aan ten minste twee van de vier criteria (Uslu 2022a).
Samen met het wetsvoorstel verscheen ook een eindrapportage met bouwstenen voor een sectorplan, samengesteld door een werkgroep bestaande uit vertegenwoordigers van alle partijen in de productie- en exploitatieketen. Het rapport omvat aanbevelingen voor de sector zelf en voor de overheid, vertrekkend vanuit de gezamenlijke ambitie om een zo groot mogelijk publiek in Nederland aan te spreken met een divers audiovisueel aanbod van hoge kwaliteit. Belangrijk is bovendien dat met deze werkgroep de dialoog tussen de verschillende schakels in de keten in gang is gezet.
Talent- en scenario-ontwikkeling
Dat het van belang is om te investeren in de kwaliteit en zichtbaarheid van Nederlandse films kwam tevens naar voren in de Uitgangspunten cultuurbeleid 2021-2024 van toenmalig minister Van Engelshoven. Zo zou er weer meer aandacht besteed moeten worden aan de ontwikkeling van scenario’s en filmplannen (Engelshoven 2019, 25). Sindsdien zijn er meerdere initiatieven op het gebied van audiovisuele talentontwikkeling ontstaan, bijvoorbeeld de nieuwe netwerkorganisatie FilmForward, die zich ook expliciet inzet voor een diversere en inclusievere sector. Daarnaast zijn Netflix en ROSE stories in 2022 een driejarige samenwerking aangegaan om te investeren in de ontwikkeling van creatief talent in Nederland, waarbij ze meer mogelijkheden willen creëren voor groepen die nog ondervertegenwoordigd zijn in de tv- en filmindustrie (ROSE stories 2022). Andere voorbeelden zijn de nationale wedstrijden Generation Inclusion en 3LAB Serie Contest, maar ook regionale initiatieven zoals Cinesud en New Noardic Wave, waarmee een impuls wordt gegeven aan de mogelijkheden buiten de randstad.
Ook VOD-platforms schrijven in Nederland wedstrijden uit, waarbij specifiek gezocht wordt naar talentvolle scenaristen: de Videoland Academy en de Netflix New Voices Script Contest. Deze trend hangt samen met een breder fenomeen binnen de sector, namelijk een grote vraag naar nieuwe verhalen en daarmee content – zowel vanuit de streamingdiensten als de Nederlandse omroepen. In september 2021 is bijvoorbeeld ook het eerste studiejaar van de Scenariovakschool gestart, een nieuwe vakopleiding voor aspirant-scenaristen.
Diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie in de beroepspraktijk
In februari 2022 verscheen het onderzoeksrapport Beter is nog niet goed: de positie van vrouwen in de film- en televisiesector 2011-2020, waaruit blijkt dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn binnen de beroepspraktijk van de audiovisuele sector. Met name in technische functies zoals cameraman/-vrouw en sound designer is het aandeel vrouwen laag: respectievelijk slechts tien en vijf procent. Ook toont het onderzoek aan dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen toeneemt wanneer producties duurder en langer zijn (Sanders 2022).
Hoewel met dit onderzoek een belangrijke stap is gezet in het inzichtelijk maken van de (mate van) diversiteit van de sector, beperkt het zich tot genderverhoudingen. Het in de zomer van 2020 gelanceerde initiatief KLEUR – bedoeld als aanjager van meer inclusiviteit binnen de Nederlandse audiovisuele industrie – wees reeds op de noodzaak van een nulmeting van diversiteit in de sector. Aan deze oproep heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gehoor gegeven: in de zomer van 2022 startte een onderzoek naar de representatie van mensen van kleur in de Nederlandse film- en televisiesector (KLEUR 2022). Ook het Nederlands Filmfonds bekijkt de mogelijkheden voor het bijhouden van data over diversiteit en inclusie in de jaarlijkse cijferrapportage Film Facts & Figures, waarin nu enkel genderverhoudingen worden meegenomen (Nederlands Filmfonds 2021a).
Wat willen we verder weten over het domein Audiovisueel?
Naast de wens om meer cijfermatig inzicht te hebben in de diversiteit van het audiovisuele veld, is er op het gebied van data nog een tweede belangrijke lacune. Er zijn namelijk weinig tot geen cijfers beschikbaar omtrent de grootste spelers: de streamingdiensten. De omzet van video-on-demand in Nederland wordt jaarlijks geschat door het Nederlands Filmfonds omdat veruit de meeste streamingdiensten dergelijke cijfers niet openbaar maken. Ook is een concrete vergelijking tussen bijvoorbeeld het marktaandeel van Nederlandse titels in de bioscoop en Nederlandse titels op de grootste VOD-platforms niet mogelijk vanwege het ontbreken van data. Bovendien moeten de catalogi van streamingdiensten op grond van de Europese richtlijn audiovisuele mediadiensten tenminste 30 procent Europese titels bevatten, wat datatransparantie op dit gebied eveneens noodzakelijk maakt.
In aanvulling op de beschreven trends en ontwikkelingen is het van belang om de verschuiving van ‘het traditionele window’ in de gaten te houden, waarmee de tijd tussen de première in de bioscoop en de distributie via bijvoorbeeld streamingdiensten wordt bedoeld. In 2020 werden deze windows vanwege de pandemie drastisch ingekort of compleet opgegeven, waardoor sommige films eerder of zelfs direct op VOD-platforms verschenen. Ook in 2021 konden bioscopen bepaalde films minder lang exclusief vertonen, waarmee het traditionele window
Voor de beroepspraktijk heeft de veranderende distributiestroom grote implicaties. Niet voor niets klaagde actrice Scarlett Johansson filmmaatschappij Disney aan toen de superheldenfilm Black Widow – met Johansson in de hoofdrol – op dezelfde dag in de bioscoop én op streamingplatform Disney+ verscheen, wat een negatieve invloed kan hebben op haar inkomsten. Want terwijl inkomsten uit de opbrengsten in de bioscoop contractueel zijn vastgelegd en terugvloeien in de waardeketen, werken VOD-platforms meestal met een vast tarief (Keck 2021). De Nederlandse hoofdrolspelers van de Netflix-hitserie Undercover profiteren financieel bijvoorbeeld ook niet van het succes, omdat hier (nog) geen
Andere ontwikkelingen om te monitoren zijn gerelateerd aan de publieke omroep, het deel van de sector waar in toekomstige updates van het domein Audiovisueel ook meer aandacht aan zal worden besteed. Ter versterking van de productie en zichtbaarheid van Nederlandse films worden er bijvoorbeeld ook afspraken gemaakt tussen de NPO en onafhankelijke filmproducten. Via deze weg worden er jaarlijks achttien speelfilms geproduceerd, mede gefinancierd door het Nederlands Filmfonds en de NPO. Deze speelfilms zullen uiterlijk acht maanden na hun bioscooppremière drie jaar lang exclusief beschikbaar zijn via de NPO (Uslu 2022b).
Meer weten over het domein Audiovisueel?
Bekijk meer data over het domein Audiovisueel in het dashboard van de Cultuurmonitor.
Meer literatuur over het domein Audiovisueel is ook te vinden in de kennisbank van de Boekmanstichting.
Literatuur
ACM (2023) ‘Conclusie ACM: overname Talpa door RTL leidt tot machtspositie’. Op: www.acm.nl, 30 januari.
AdAlliance (2020) ‘Videoland introduceert nieuwe abonnementsvormen: Basis, Plus en Premium’. Op: www.adalliance.nl, 14 juli.
Albers, M. (2022) ‘Fusie moet HBO Max en Discovery Plus klaar maken voor toekomst van streaming’. Op: www.volkskrant.nl, 5 augustus.
Beekman, B. (2020) ‘De pandemie zet de filmwereld op zijn kop: niet Hollywood maar Dutch Filmworks is nu hofleverancier’. Op: www.volkskrant.nl, 28 oktober.
Blokland, R. (2021) ‘Nog geen bioscopen omgevallen, maar de kleine filmzalen hebben het moeilijk’. Op: www.nrc.nl, 29 juli.
Busch, G. (2020) ‘“Volgend jaar wordt een rampjaar voor de kleine film”’. Op: www.vprogids.nl, 21 december.
Clark, T. (2021) ‘How the movie-theater industry will be permanently changed by the pandemic, as major Hollywood studios rethink their release strategies’. Op: www.businessinsider.nl, 30 maart.
Dijksterhuis, E. (2021a) ‘Heropende bioscopen kunnen rekenen op gretig publiek’. Op: www.filmkrant.nl, 7 juni.
Dijksterhuis, E. (2021b) ‘Fusie RTL en Talpa in strijd tegen big tech en ‘de Netflixen’’. Op: www.filmkrant.nl, 25 juni.
Dijksterhuis, E. (2022a) ‘Volgende stap in streamingoorlog: abonnement met reclame’. Op: www.filmkrant.nl, 5 september.
Dijksterhuis, E. (2022b) ‘Netflix test nieuwe releasestrategie met Knives Out 2’. Op: www.filmkrant.nl, 13 oktober.
Dijksterhuis, E. (2022c) ‘Voor eerst in tien jaar krimpt aantal Netflix-abonnees’. Op: www.filmkrant.nl, 21 april.
Dijksterhuis, E. (2022d) ‘Streamingdienst HBO Max ook in Nederland’. Op: www.filmkrant.nl, 2 februari.
Dijksterhuis, E. (2022e) ‘Weer nieuwe streamingdienst naar Nederland: SkyShowtime’. Op: www.filmkrant.nl, 14 juni.
Dijksterhuis, E. (2023) ‘Sterke groei bioscoopbezoek maar herstel duurt nog even’. Op: www.filmkrant.nl, 10 januari.
Engelshoven, I. van (2019) Uitgangspunten cultuurbeleid 2021-2024. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Entertainment Business (2021) ‘Al ruim 1,5 miljoen bezoekers voor No Time To Die ’. Op: www.entertainmentbusiness.nl, 15 november.
Erven, E. van (2020) ‘Omzet onlinevideo voor het eerst hoger dan bioscopen’. Op: www.nrc.nl, 11 september.
Faughnder, R. (2020) ‘The pandemic is changing how Hollywood releases movies: here’s how’. Op: www.latimes.com, 27 augustus.
FDN en NVBF (2021) Samenvatting kerncijfers jaar 2020. Amsterdam: FDN en NVBF.
FDN en NVBF (2022a) Persbericht: Historisch slecht jaar voor bioscopen en filmtheaters. Amsterdam: FDN en NVBF.
FDN en NVBF (2022b) ‘Perspresentatie Filmdistributeurs Nederland & Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters’. Op: www.youtube.com, 11 januari.
FDN en NVBF (2023a) Persbericht: bioscoopjaar 2022 ziet begin noodzakelijk herstel. Amsterdam: FDN en NVBF.
FDN en NVBF (2023b) Samenvatting Kerncijfers jaar 2022. Amsterdam: FDN en NVBF.
Groot, K. de (2021) Bioscoopmonitor 2020. Amsterdam: NVPI.
Huijsdens, J. (2022). ‘NATO’s John Fithian tijdens CinemaCon: ‘simultaneous release is dead’’. Op: www.hollandfilmnieuws.nl, 27 april.
Huijsdens, J. (2023). ‘Bioscoopbezoek in Europa heeft nog wat in te halen’ Op: www.hollandfilmnieuws.nl, 3 januari.
Keck, C. (2021) ‘Scarlett Johansson’s Black Widow lawsuit has unearthed a huge problem with streaming’. Op: www.theverge.com, 5 augustus.
KLEUR (2022) ‘Persbericht: ministerie van OCW start onderzoek naar aanleiding van aanjager KLEUR’. Op: www.kleurinfilmentv.nl, 15 juli.
Mulder, J. (2022) ‘Netflix heeft goed nieuws over abonnees, maar analisten houdt een andere vraag bezig’. Op: www.adformatie.nl, 19 oktober.
Nederlands Film Festival (2021a) ‘Gouden Film’. Op: www.filmfestival.nl.
Nederlands Filmfonds (2012) Beleidsplan 2013-2016: Innovatie en perspectief. Amsterdam: Nederlands Filmfonds.
Nederlands Filmfonds (2018) Film facts & figures of the Netherlands: May 2018 issue. Amsterdam: Nederlands Filmfonds.
Nederlands Filmfonds (2019) Film facts & figures of the Netherlands: May 2019 issue. Amsterdam: Nederlands Filmfonds.
Nederlands Filmfonds (2020) Film facts & figures of the Netherlands: June 2020 issue. Amsterdam: Nederlands Filmfonds.
Nederlands Filmfonds (2021a) Film facts & figures of the Netherlands: Summer 2021 issue. Amsterdam: Nederlands Filmfonds.
Nederlands Filmfonds (2021b) ‘Nu aanvragen: Full Circle Vertoningsregeling’. Op: www.filmfonds.nl, 23 juni.
Nederlands Filmfonds (2022a) Film facts & figures of the Netherlands: Summer 2022 issue. Amsterdam: Nederlands Filmfonds.
Nederlands Filmfonds (2022b) ‘Full Circle Distributieregeling 2022’. Op: www.filmfonds.nl.
Nederlands Filmfonds (2022c) ‘Sectorpresentatie 2022: kwaliteit en ambitie blijven houvast in turbulente tijden’. Op: www.filmfonds.nl.
Raad voor Cultuur (2018) Zicht op zo veel meer: sectoradvies audiovisueel. Den Haag: Raad voor Cultuur.
Reijn, H. (et al.) (2019) ‘The circle of film’. Op: www.producentenalliantie.nl, 2 oktober.
Rutten, P. (2019) Voor een levendige audiovisuele cultuur. Haarlem: Paul Rutten Onderzoek.
ROSE stories (2022) ‘Netflix en ROSE stories bundelen krachten: samen diversiteit in Nederlandse content versterken’. Op: www.rosestories.nl, 16 maart.
Sanders, W. (2022) Beter is nog niet goed: de positie van vrouwen in de film- en televisiesector 2011-2022. Utrecht: Vrouwen in Beeld, Universiteit Utrecht.
Slob, A. (2021) Resultaten trajecten samenwerking publieke omroep met het Nederlands Fonds voor de Film en met onafhankelijke producenten. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
UNIC (2022) ‘Cinema-going in Europe in 2021’. Op: www.unic-cinemas.org, 7 februari.
Uslu, G. (2022a) Wetsvoorstel wijziging Mediawet 2008. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Uslu, G. (2022b) Kracht door samenwerking: aanpak voor een sterk en zichtbaar Nederlands cultureel audiovisueel aanbod. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Waaijers, C. (2021) ‘Een hit op Netflix levert Nederlandse acteurs geen extra geld op’. Op: www.nos.nl, 27 maart.
Waarlo, N. (2021) ‘“Ik denk wel dat de fusie van Talpa en RTL als een nederlaag voelt voor John de Mol”’. Op: www.volkskrant.nl, 23 juni.
Westerhuis, G. en W. van der Stee (2021). ‘Bioscopen moeten vooral nu investeren in service en beleving’. Op: www.abnamro.nl, 3 november.
Wolfs, K. (2021) ‘Film & AV-sector: Zichtbaar & onzichtbaar drama’. In: Cultuur & corona: een jaar later, 16-19. Amsterdam: Kunsten ’92.
Zwol, C. van (2021) ‘Bioscopen gaan weer open met een royaal aanbod’. Op: www.nrc.nl, 1 juni.
Gesprekspartners
In 2021 hebben we de volgende personen gesproken ten behoeve van informatieverzameling voor de ontwikkeling van deze domeinpagina:
- Doreen Boonekamp (zelfstandig adviseur)
- Joan Chan (teammanager data-analyse en research, Videoland)
- Amira Duynhouwer (bestuurslid, Netwerk Scenarioschrijvers)
- Raymond Frenken (beleidsmedewerker, Nederlandse Audiovisuele Producenten Alliantie)
- Dana Linssen (kwartiermaker, FilmForward)
- Jonathan Mees (communicatiemanager publicatie en onderzoek, Nederlands Filmfonds)
- Anna Pedroli (directeur, Nederlandse Audiovisuele Producenten Alliantie)
Verantwoording beeld
Expositie studio Job, Joris & Marieke in Kunsthal Rotterdam / Fotografie: Lisa Maatjens