Design

Domein

Op de domeinpagina Design worden onder meer de toekomstgerichte en probleemoplossende capaciteit van designers en trends zoals ontwerpend onderzoek en AI behandeld. Andere thema’s die voorbijkomen zijn regeneratief design en duurzaamheid. Het domein Design omvat een verscheidenheid aan disciplines: van illustratie, grafische en ruimtelijke vormgeving tot productontwerp en mode.

Samenvatting

De veelzijdigheid en onbegrensdheid van design maken het een buitengewoon dynamisch domein. Designers zijn bij uitstek voorwaartse denkers en hebben een groot organisatievermogen. Ze zijn oplossingsgericht en helpen bij het aankaarten van urgente maatschappelijke problemen. Designers ontwerpen dan ook vaak voor systeemverandering. Voorbeelden die worden besproken zijn materiaalonderzoek en ontwerpend onderzoek, regeneratief design en duurzame oplossingen, maar ook de terugkeer van ambacht. Het werkveld van designers verbreedt en samenwerkingen tussen design en andere sectoren komen nog vaker voor.

AI is steeds sterker aanwezig in de designsector. Er worden kritische vragen bij gesteld, maar er wordt ook toegevoegde waarde gesignaleerd. Fair pay is en blijft een belangrijk punt van aandacht voor de ontwerpsector.

Overzicht en kerncijfers

Design is een veelzijdig domein en kent allerlei tussenvormen en overlappingen met andere sectoren – zowel binnen als buiten het culturele veld. Een strikte afbakening van het domein Design in de Cultuurmonitor is daarom onmogelijk dan wel onwenselijk, blijkt uit gesprekken met de sector en eigen onderzoek naar beschikbare data.

Tegelijkertijd maakt design beleidsmatig deel uit van de bredere ontwerpsector, waar ook architectuur en digitale cultuur onder vallen, en van de culturele en creatieve industrie. De Cultuurmonitor volgt deze indelingen. Daarnaast vindt er overlap of kruisbestuiving plaats tussen design en (autonome) beeldende kunst. Op basis van de gevoerde gesprekken is in de Cultuurmonitor gekozen voor de term ‘design’ in plaats van ‘vormgeving’, omdat ‘design’ een breder begrip is waar alle ontwikkelingen binnen het veld mee gevat kunnen worden. Het gebruik van de term ‘design’ komt een meer fluïde benadering van het domein dan ook ten goede.

Onderstaande visualisaties geven een overzicht van kerncijfers over de Design sector. Op de pagina Beeldende kunst wordt een verdere vergelijking gemaakt van arbeidsmarktgegevens over beeldend kunstenaars, grafisch ontwerpers en productontwerpers, en fotografen en interieurontwerpers.

In aantallen. Bron: Monitor Creatieve Industrie 2023 (Rutten et al. 2023).
In aantallen. Bron: Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep (CBS 2025).
Aantallen x1000. Bron: Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep (CBS 2025)

Toelichting bij figuur ‘Aandeel ontwerpende beroepen’: de ontwerpende beroepen bestaan hier uit de beroepsgroepen ‘grafisch ontwerpers en multimedia-ontwerpers (incl. content managers)’, ‘architecten van gebouwen’, ‘product- en kledingontwerpers’, ‘landschapsarchitecten’, ‘architecten, planologen, landmeetkundigen en ontwerpers’ (CBS 2025).

De Monitor Creatieve Industrie 2023 laat zien dat design de sterkst groeiende sector is van de hele creatieve industrie in Nederland. De designsector groeide tussen 2012 en 2022 met 35,5 duizend banen, met een gemiddelde jaarlijkse groei van 12,1 procent (zie figuur ‘Aantal banen in design als culturele deelsector’). Daarmee is design alleen al verantwoordelijk voor 38 procent van de banengroei in de gehele creatieve industrie in de periode 2012-2022. De Monitor Creatieve Industrie 2023 noemt die groei uitzonderlijk, maar kan niet precies verklaren waarom die groei van design zo groot is en moedigt verder onderzoek hiernaar aan.

Het gaat bij deze cijfers om álle banen binnen de bedrijfstak design: van makers tot ondersteunend personeel. Maar design manifesteert zich zowel binnen als buiten de creatieve sector. In Nederland werkt bijna 40 procent van de creatieve professionals buiten de creatieve industrie; ontwerpende beroepen komen immers ook voor in bijvoorbeeld de sectoren handel, industrie en zorg (ook wel: ‘embedded creativity’ genoemd). Het is daarom van belang om ook naar beschikbare cijfers over de gehele arbeidsmarkt te kijken. 

Voor de brede arbeidsmarkt brengt het CBS in de Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep (2025) creatieve beroepsgroepen in kaart, waarbij design wordt geschaard onder de ontwerpende beroepen(CBS 2021). Voor design worden hierbinnen data bijgehouden voor de twee specifieke beroepsgroepen ‘product- en kledingontwerpers’ en ‘grafisch ontwerpers en multimedia-ontwerpers’, maar er zijn ook designers die na hun afstuderen meer als beeldend kunstenaar aan het werk gaan. Dit maakt het moeilijk om een compleet beeld te schetsen van het volledige aantal werkzame designers. Evenals de Monitor Creatieve Industrie rapporteert het CBS in de Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep een groei op de arbeidsmarkt van design. Het aantal product- en kledingontwerpers steeg van 14.000 in 2013/2015 naar 22.000 in 2021/2023. In dezelfde periode nam het aantal grafisch ontwerpers en multimedia-ontwerpers toe van 34.000 naar 53.000 (zie de figuur ‘Aantal designers in de gehele arbeidsmarkt’). De getoonde aantallen zijn inclusief designers die buiten de culturele sector werken (embedded creatives), zoals in het bedrijfsleven, waarmee een breder beeld van een groeiende arbeidsmarkt wordt geschetst.

In mln €. Bron: Waarde van beeld, beeld van waarde (Manshanden et al. 2023)

Toelichting: De in het onderzoek (Manshanden et al. 2023, 46) geformuleerde beeldbedrijfstakken ‘communicatie en grafisch ontwerp’ (485,2 mln toegevoegde waarde), ‘industrieel productontwerp’ (259 mln) en ‘interieur- en ruimtelijk ontwerp’ (272,1 mln) zijn hier samengenomen als één categorie ‘design’, om beter inzicht te kunnen geven in de omvang van de designsector. Delen van wat als design beschouwd wordt zullen echter ook geschaard kunnen worden onder de andere beeldbedrijfstakken zoals beeldende kunst of interieurarchitecten, daarom moet deze categorie met voorzichtigheid benaderd worden.


Waarde van beeld, beeld van waarde publiceerde in 2023 cijfers over de ‘beeldsector’, waaronder ook design valt. Hierin wordt een momentopname van onder andere het aantal werkenden, maar wordt ook de economische waarde van de beeldsector in cijfers gebracht (zie figuur hierboven uit Waarde van beeld, beeld van waarde). Design gerelateerde beroepen vinden we in de beeldsector terug in de bedrijfstakken Communicatie- en grafisch ontwerp, Industrieel en productontwerp, en Interieur en ruimtelijk ontwerp. Bij het aantal werkende personen in deze bedrijfstakken zien we bij elkaar opgeteld vergelijkbare aantallen als die van het aantal werkenden volgens CBS en de Monitor Creatieve Industrie. Waarde van beeld, beeld van waarde brengt echter ook de groei van deze bedrijfstakken in beeld over de afgelopen decennia. De groei van het aantal werkende personen in de bedrijfstak communicatie- en grafisch ontwerp is bij uitstek het grootst, met gemiddeld 34,6 procent groei per jaar tussen 2010-2021, en een minder sterke maar nog steeds grote groei van gemiddeld 16,1 procent per jaar tussen 2017-2021. In recente jaren valt de sterkte van de groei van deze bedrijfstak iets terug. De harde groei van communicatie- en grafisch ontwerp kan volgens Waarde van beeld verklaard worden door de teloorgang van de traditionele drukkerijen dankzij digitalisering – papier werd verruild voor de digitale weg en drukkerijen positioneerden zich daardoor anders of verdwenen. De bedrijfstak industrieel en productontwerp groeit in de laatste jaren juist harder. Hier was de groei tussen 2010-2021 gemiddeld 1,1 procent per jaar, maar 7,4 procent per jaar tussen 2017-2021. Eenzelfde groeibeweging zien we bij de groei van het aantal bedrijfsvestigingen in deze bedrijfstakken van de beeldsector. De toegevoegde waarde aan de totale economie was voor deze drie bedrijfstakken opgeteld ruim 1 miljard euro in 2019, op een totale economie van 744 miljard euro in dat jaar, oftewel 0,13 procent van het BBP. De drie designbedrijfstakken vertegenwoordigden in 2019 30,1 procent van de totale toegevoegde waarde die door de beeldsector werd geproduceerd (Manshanden et al. 2023).

Ook de Collectieve Selfie 5: cijfers en trends in de beeldende kunst (Vinken et al. 2025) laat zien dat dat het aantal beroepen van grafisch ontwerpers en productontwerpers harder groeit dan bijvoorbeeld die van beeldend kunstenaars en fotografen en interieurontwerpers. Zie voor deze cijfers de pagina Beeldende kunst.

In €. Bron: BNO Branchemonitor.
Naar soorten werkzaamheden, in €. Bron: BNO Branchemonitor.
Naar soorten werkzaamheden, in €. Bron: BNO Branchemonitor.
Naar soorten werkzaamheden, in €. Bron: BNO Branchemonitor.

* In 2023 waren er relatief minder respondenten dan voorgaande jaren. Het is daarom lastig om algemene conclusies te verbinden aan de stijgingen en dalingen in de uurtarieven (BNO 2025).

De Branchevereniging Nederlandse Ontwerpers (BNO) ondervraagt jaarlijks haar leden en publiceert de resultaten in de BNO Branchemonitor. Deze vragenlijst wordt elk jaar ingevuld door een wisselend en klein aantal van de leden van BNO, waardoor de cijfers een niet volledig betrouwbare trendlijn kunnen schetsen en dus met voorzichtigheid benaderd moeten worden. Toch is de BNO Branchemonitor het instrument dat het meest langlopende, gedetailleerde en toegespitste inzicht geeft in de designsector.

De BNO Branchemonitor laat zien dat de designsector het niet slecht heeft gedaan in de coronajaren: de gemiddelde omzet nam maar matig af en 50 procent van de zzp’ers hoefde geen gebruik te maken van de coronasteunpakketten die door de overheid beschikbaar waren gesteld (Branchemonitor 2022, Branchemonitor 2023). In 2022 was er een hoge inflatie door onder andere de energiecrisis, maar die inflatie werd in beperkte mate op de uurtarieven doorberekend (Branchemonitor 2024). In 2023 blijft de gemiddelde omzet van zowel zzp’ers als bureaus stijgen (Branchemonitor 2025).

In mln €. Bron: Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.
In mln €. Bron: Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.

Bovenstaande cijfers laten zien voor welk bedrag het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in de afgelopen jaren subsidies heeft uitgekeerd die werden aangevraagd in de categorie ‘Vormgeving’, naar verhouding met de andere categorieën die het fonds hanteert. In 2020 werd van het totale budget van het Stimuleringsfonds veruit het meeste uitgekeerd aan Vormgeving, in de jaren erna stabiliseert dit weer.

Wat willen we verder weten over het domein Design?

De veelzijdigheid en grenzeloosheid van design maken het een buitengewoon dynamisch domein, wat het voor de Cultuurmonitor bemoeilijkt om vergelijkbare en eenduidige cijfers te ontsluiten. Zo zijn de huidige cijfers over de arbeidsmarkt – afkomstig van de Monitor Creatieve Industrie en het CBS – niet verenigbaar vanwege de verschillende reikwijdten en datacategorieën. Om een sluitend beeld van bijvoorbeeld de arbeidsmarkt van de designsector te kunnen schetsen zouden eenduidige cijfers nodig zijn, die zich bovendien uitstrekken over de andere sectoren waarin design actief is – denk aan de handel, industrie en zorg.

Uit de gevoerde gesprekken in 2023 (zie verantwoording) blijkt daarnaast dat de infrastructuur voor het designveld op bepaalde aspecten gebrekkig is: zo zijn er weinig presentatieplekken of instellingen voor design, en is er onvoldoende aansluiting tussen opdrachtgevers en designers.

Meer weten over het domein Design?

Bekijk meer data over het domein Design in het Dashboard van de Cultuurmonitor.

Meer literatuur over het domein Design is te vinden in de Kennisbank van de Boekmanstichting.

Vorige edities van de tekst op deze domeinpagina kunnen hier gevonden worden:
2021
2022
2023

Bronnen

Figuren

ROA Statistics (z.j.) ‘Kerncijfers schoolverlatersonderzoeken’. Op: https://roastatistics.shinyapps.io, z.d.

Vinken, H., H. Mariën, B. Broers et al. (2025) Een Collectieve Selfie 2025: cijfers en trends in de beeldende kunst. Amsterdam: BKNL.

Manshanden, W. en P. Rutten (2023) Waarde van beeld, beeld van waarde: de economische waarde van beeld in Nederland. Amsterdam: Federatie Beeldrechten.

Rutten, P. et al. (2023) Monitor creatieve industrie 2023: Nederland, Top-15 steden creatieve industrie en ICT, bedrijven, beroepen en zzp-ers. Hilversum: Stichting Media Perspectives.

CBS (2025) Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep, editie 2025. Den Haag: CBS.

BNO (2024) BNO Branchemonitor 2024. Amsterdam: BNO.

Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (z.j.) Maatwerk subsidies vormgeving en verdeling over andere disciplines. Rotterdam: Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.

Literatuur

Afdeling / Buitengewone Zaken (z.j.) ‘Wat is social design?’. Op: www.afdelingbuitengewonezaken.nl, z.d.

Arnolds, S. (2024) Rietveld Review(ed) 2024. Amsterdam: Rietveld Academie.

Arnoldus, M., L. Jongmans en N. van de Rhee (2022) Tariefopbouw: beloningspositie ontwerpers. Amsterdam: Platform ACCT.

Bijl, T. (2024) ‘Vormgeving – 42 projecten geselecteerd’. Op: www.stimuleringsfonds.nl, 23 mei.

Bijl, T. (2025) ‘Vormgeving – 50 projecten geselecteerd’. Op: www.stimuleringsfonds.nl, 8 januari.

BNO (2024) Dutch Designers Yearbook ’24-’25. Rotterdam: nai010 publishers.

BNO (2024) BNO Branchemonitor 2024. Amsterdam: BNO.

BNO (z.j.) Serie artikelen ‘The Female Gaze’.Op: www.bno.nl, z.d.

CBS (2025) Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep, editie 2025. Den Haag: CBS.

Design Academy Eindhoven (2024) Catalogus Graduation Show 2024. Eindhoven: Design Academy Eindhoven.

Design Museum Den Bosch (2025) ‘Vrouwen als technologie’. Op: www.designmuseum.nl, z.d.

Dutch Design Daily (2024) ‘DDW24 – Nieuw Zwanenburg’. Op: www.dutchdesigndaily.com, 23 oktober.

Dutch Design Foundation (2022) Publieksjaarverslag 2022. Eindhoven: Dutch Design Foundation.

Dutch Design Foundation (2023) Publieksjaarverslag 2023. Eindhoven: Dutch Design Foundation.

Dutch Design Foundation (z.j.) ‘Over Dutch Design Foundation’. Op: www.dutchdesignfoundation.nl, z.d.

Dutch Design Week (z.j.) ‘Missies en perspectieven’. Op: www.ddw.nl, z.d.

Dutch Design Week (2024) ‘Dutch Design Week 2024 onthult thema: REAL UNREAL’. Op: www.ddw.nl, 28 juni.

Dijksterhuis, E. (2020) ‘Free your mind & your ass will follow’. Op: www.bno.nl, 6 augustus.

Junte, J. (2024a) ‘Design Year: 10 highlights of 2024’. In: Dutch Designers Yearbook ’24-’25, 80-95.

Junte, J. (2024b) ‘De womenspreading-stoel is een gewilde selfiespot op de voyeuristische expositie van Anna Aagaard Jensen’. Op: www.volkskrant.nl, 31 oktober.

Ligtenberg, C. (z.j.) ‘She is coool: female designers for a regenerative future’. Op: www.sheiscoool.com, z.d.

Manshanden, W. en P. Rutten (2023) Waarde van beeld, beeld van waarde: De economische waarde van beeld in Nederland. Haarlem en Rotterdam: Federatie van Beeldrechten

Martijn, M. (2024) ‘Raken we door kunstmatige intelligentie allemaal onze baan kwijt?’. Op: www.decorrespondent.nl, 28 maart.

MaterialDistrict (2025a) ‘MaterialDistrict Utrecht 2025: “The best edition yet!”’. Op: www.materialdistrict.com, 20 maart.

MaterialDistrict Utrecht (2025b) Exhibition catalogue ’25: Biophilic design edition. Utrecht: Material District.

Peeters, R. (2024) ‘Prompten = babbelen met AI’. Op: www.roelpeeters.nl, 5 april.

Raad voor Cultuur (2018) Ontwerp voor de toekomst: pleidooi voor creatieve reflectie op maatschappelijke vraagstukken. Den Haag: Raad voor Cultuur.

Raad voor Cultuur (2023) ‘Raad voor Cultuur zet ontwerpkracht in voor vernieuwing cultuurbestel’. Op: www.raadvoorcultuur.nl, 15 maart.

Raad voor Cultuur (2024) Toegang tot cultuur: op we naar een nieuw bestel in 2029. Den Haag: Raad voor Cultuur.

Rutten, P. et al. (2019) Monitor Creatieve Industrie 2019: Nederland, top-10 steden, creatieve bedrijven en beroepen. Hilversum: Stichting Media Perspectives. 

Rutten, P. et al. (2022) Monitor Creatieve Industrie 2021: Nederland, Top-10 steden, Gevolgen van COVID-19. Hilversum: Stichting Media Perspectives. 

Rutten, P. et al. (2023) Monitor creatieve industrie 2023: Nederland, Top-15 steden creatieve industrie en ICT, bedrijven, beroepen en zzp-ers. Hilversum: Stichting Media Perspectives.

Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (2022) ‘Pilot programma Ontwerpend Onderzoek’. Op: www.stimuleringsfonds.nl, 7 december.

Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (2023) ‘Eigentijds gebruik van ambachten – 9 projecten geselecteerd’. Op: www.stimuleringsfonds.nl, 23 februari.

Stimuleringsfonds (2024) ‘Nieuwe regelingen 2025-2028: de belangrijkste wijzigingen’. Op: www.stimuleringsfonds.nl, z.d.

Vinken, H., H. Mariën, B. Broers et al. (2025) Een Collectieve Selfie 2025: cijfers en trends in de beeldende kunst. Amsterdam: BKNL.

What Design Can Do Live (2024) Aantekeningen uit break-out sessie: ‘AI and designers; friends, enemies, frenemies?’. Evenement in Muziekgebouw aan het IJ, 5 juli.

Verantwoording tekst en beeld

Redactie: Een eerdere versie van deze pagina werd geschreven door Maxime van Haeren.

Gesprekspartners: Door externe redacteur Viveka van de Vliet zijn in 2025 individuele gesprekken gevoerd met verschillende personen uit de sector ten behoeve van informatieverzameling voor de ontwikkeling van deze domeinpagina. Voor eerdere versies van deze pagina zijn in 2023 en in 2021 gesprekken gevoerd door medewerkers van de Boekmanstichting.

Beeld: Kunstwerk van Tomas Libertiny in tentoonstelling Design by Nature in Museum de Fundatie / Fotografie: Lisa Maatjens.