Beeldende kunst

Domein

De domeinpagina Beeldende kunst gaat in op ontwikkelingen rondom en verschillen in de (arbeids)marktpositie van beeldend kunstenaars en de bijbehorende uitdagingen. Daarnaast wordt onder meer ingegaan op musea, kunstconsumptie en digitalisering. Het domein Beeldende kunst omvat makers van autonoom beeldende kunst in alle voorkomende media, en de bijbehorende infrastructuur zoals musea, galeries, beurzen, ateliers en creatieve broedplaatsen.

Samenvatting

De positie van beeldend kunstenaars is en blijft bijzonder precair. Ondanks de opgestelde arbeidsrichtlijnen die vele instellingen volgen, is er binnen het domein Beeldende kunst nog altijd veel ongelijkheid. De loonverschillen tussen beeldend kunstenaars zijn groot, vrouwelijke makers zijn ondervertegenwoordigd op beurzen en in collecties, en ondanks de toegenomen aandacht voor diversiteit zijn de verschillende demografische groepen nog altijd onevenwichtig vertegenwoordigd in alle segmenten van de sector (personeel, publiek, programmering en partners).

Bezoekersaantallen voor kunstmusea en instellingen herstellen zich sinds de coronacrisis, al staat voor veel instellingen het herstellen van de financiële schade nog altijd hoog op de agenda. Naast de stijgende bezoekersaantallen zijn er meer lichtpunten: er wordt steeds harder gewerkt aan diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid, de uitgaven van kunstkopers blijven stijgen, en digitalisering biedt mogelijkheden voor musea, makers en galeries. Tot slot is en blijft Fair Pay een urgent thema binnen de beeldende kunst.

Inleiding en kerncijfers

De Cultuurmonitor beschouwt binnen deze domeinanalyse Beeldende kunst trends en ontwikkelingen rondom het vervaardigen, distribueren, tentoonstellen, aankopen en ervaren van beeldende kunstobjecten. Onder beeldende kunstobjecten verstaat deze domeinanalyse zowel objecten met een ‘platte’ en statische vorm – zoals schilderijen en tekeningen – als beeldhouwwerk, videokunst, en installaties. Deze zijn in Nederland in tal van contexten te vinden; denk aan galeries, beurzen en ateliers, maar ook aan musea en creatieve broedplaatsen. Vanwege deze brede verspreiding heeft beeldende kunst dan ook vele raakvlakken met andere domeinen als Design en Erfgoed. Er zijn enorme verschillen binnen het domein Beeldende kunst – niet alleen tussen beginnende makers en internationale kunststerren, maar ook tussen de vele instellingen en beleidsniveaus die zich bezighouden met verschillende vormen van beeldende kunst. Op basis van enkele hoofdthema’s biedt deze analyse inzicht in de overkoepelende ontwikkelingen die zich de afgelopen jaren voordeden in dit veelzijdige domein.

Kunstenaars en inkomsten

n
€, in prijzen van 2019

Bron: CBS / ROA / CBS (Monitor Kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep)

Beeldende kunstmusea

Bron: Museumvereniging / CBS

Wat willen we verder weten over het domein Beeldende kunst?

Nieuwe makers en instellingen binnen het domein Beeldende kunst lijken steeds vaker te maken te krijgen met een hoge drempel. De hoge vastgoedprijzen in stedelijke gebieden en de grote ongelijkheid binnen het domein hebben al jaren een negatief effect op de ruimte die er is voor nieuwe geluiden (Kraaijeveld 2019). Deze drempel is nog altijd actueel en lijkt de komende jaren niet te veranderen (Schmidt 2023). Verschillende instellingen geven aan een vergrijzing waar te nemen. Zijn er genoeg faciliteiten voor nieuwe Nederlandse kunstenaars, galeries en instellingen?

Om meer inzicht te verkrijgen in deze ontwikkeling is het belangrijk om de verschillende organisatievormen die de afgelopen jaren in het domein zijn opgekomen beter onder de loep te nemen. Zo lijken makers steeds vaker samen op te trekken om hun krachten te bundelen – denk bijvoorbeeld aan samenwerkingen rond creatieve broedplaatsen, maar ook aan kunstenaarscollectieven (Smallenburg 2021). Culturele broedplaatsen zorgen voor vernieuwing, verbinding en kruisbestuiving. Maar ze zijn geen wondermiddel voor bestaande obstakels, zoals woningschaarste en stijgende prijzen (Boekmanstichting, 2023). Wat zegt de opkomst van samenwerkingsverbanden over de positie van de individuele maker op de arbeidsmarkt? Wat zijn de mogelijkheden om in een samenwerking financieringsvormen te mixen? En in hoeverre wordt samenwerking vanuit de opleidingen gestimuleerd?

Een andere kwestie die verband houdt met de vergrijzing van de beeldende kunst betreft de stabiliteit van geldstromen. Enkele instellingen kaarten aan dat er binnen het huidige subsidiestelsel weinig ruimte is voor de duurzame ontwikkeling van jong talent. Het ontbreekt nog aan een instrument om op structurele, meerjarige manier de invloed van subsidies en andere faciliteiten op talentontwikkeling structureel te meten. Wat speelt zich af in de ateliers van gesubsidieerde makers? Welke jonge instellingen en makers gooien de handdoek in de ring – en waarom? En welke jonge instellingen en makers hebben wel succes?

Tot slot blijken uit deze analyse de grootste trends binnen het domein Beeldende kunst – een instabiele en ongelijke arbeidsmarkt, digitalisering, de vraag of er voldoende subsidies en faciliteiten zijn om het domein structureel te onderhouden en een toenemende vraag om meer diversiteit en inclusie – actueel te blijven. Wat is de invloed van verdere uitbreiding van digitale mogelijkheden en de verschillen die daarin ontstaan tussen grotere en kleinere musea? In hoeverre bepalen politieke verschuivingen de dagelijkse praktijk van makers? Daarnaast roept de opkomende discussie over kunstmatige intelligentie (AI) veel vragen op. Is AI een bedreiging voor creativiteit en auteursrecht of biedt het mogelijkheden om kunst te innoveren?

Het blijft daarom belangrijk om de ontwikkelingen in de beeldende kunst te blijven monitoren, met aandacht voor de behoeften vanuit het veld. Want wat betekenen de vele nieuwe richtlijnen, maatregelen en hervormingen voor de praktijk? Met name na het wegvallen van Collectieve Selfie is de behoefte aan onderzoek groot. Door een completer beeld te vormen van de verschillende schakels binnen de beeldende kunst bouwt de Cultuurmonitor mee aan een stabiele, duurzame basis voor dit domein.

Meer weten over het domein Beeldende kunst?

Bekijk meer data over het domein Beeldende kunst in het Dashboard van de Cultuurmonitor.

Meer literatuur over het domein Beeldende kunst is te vinden in de Kennisbank van de Boekmanstichting.

Vorige edities van de tekst op deze domeinpagina kunnen hier gevonden worden:
2021
2022

Literatuur

Amsterdams Fonds voor de Kunst (2023) Jaarverslag 2022. Amsterdam: Amsterdams Fonds voor de Kunst.

Berenschot (2021) Evaluatie richtlijn en experimenteerreglement kunstenaarshonorarium. Utrecht: Berenschot.

Boekmanstichting (2023) Boekman #137. Samen werken. Co-creatie, broedplaatsen, meerwaarde. Amsterdam: Boekmanstichting.

Borg, L. ter (2020) ‘Nederlandse kunstmusea: diversiteit is beleid, maar de directeur is altijd wit’. Op: www.nrc.nl, 17 juni.

Brom, R. et al. (2019) De Staat van Cultuur 4: Cultuurindex Nederland. Amsterdam: Boekmanstichting.

CBS (2021) ‘Monitor kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep 2021’. Op www.cbs.nl, 6 oktober.

CBS (2022a) ‘Musea, naar type (aard van de collectie), 2009-2020’. Op: www.cbs.nl, 25 maart.

CBS (2022b) ‘Werkzame beroepsbevolking; beroep’. Op: www.opendata.cbs.nl, 17 mei. 

CBS (2022c) ‘Omzet en inkomenspositie zzp’ers in culturele sector’. Op www.cbs.nl , 21 juli.

Geukema, R. et al. (2023) Fair Pay dichterbij. Meerkosten van Fair Pay in de culturele sector. Utrecht: SiRM.

Goudriaan, R. en R. Geukema (2023) Doorontwikkeling richtlijn kunstenaarshonoraria. Mogelijkheden voor een verdere differentiatie van de normbedragen. Utrecht: SiRM.

Haeren, M. van, H. Sweering en H. Mariën (2024) Vrouwelijke beeldend kunstenaars in Nederland: arbeidsmarktpositie, carrièreverloop, representatie. Amsterdam: Boekmanstichting.

Kraaijeveld, J. (2019) ‘Betaalbare ateliers, een maatschappelijke zaak’. Op: www.platformbk.nl, 11 februari.

Leden, J. van der (2022) Boekman Extra #35: ongewenst gedrag in de cultuursector, hoe nu verder?Amsterdam: Boekmanstichting.

Manshanden, W. en P. Rutten (2023) Waarde van beeld, beeld van waarde: de economische waarde van beeld in Nederland. Amsterdam: Federatie Beeldrechten.

McAndrew, C. (2022) The Art Market 2022: an Art Basel & UBS report. Basel en Zürich: Art Basel en UBS.

McAndrew, C. (2023) The Art Market 2023. Basel en Zürich: Art Basel en UBS.

W. Modest en R. Lelijveld (2018) Woorden doen ertoe: een incomplete gids voor woordkeuze binnen de culturele sector. Amsterdam: Wereldmuseum.

Mondriaan Fonds (z.j.) ‘Gallery Fair Practice Code’. Op: www.mondriaanfonds.nl.

Museumvereniging (2023) Museumcijfers 2022. Amsterdam: Museumvereniging.

Museumvereniging (2024) ‘Musea populairder dan ooit bij Nederlands publiek’. Op: www.museumverening.nl, 11 januari.

NGA (2022) Onderzoek kunstmarkt 2021. Amsterdam: Nederlandse Galerie Associatie.

Nieuwsuur (2021) ‘Weinig vrouwelijke kunstenaars in musea: “we keken naar kunst met één oog dicht”’. Op: www.nos.nl, 18 april.

ROA (2022) ‘Kerncijfers schoolverlatersonderzoek’. Op: www.roa.nl.

Samuel, M. (2022) Handreiking Waarden voor een nieuwe taal. Op: www.codedi.nl, 6 mei.

Schmidt, W. (2023) ‘Tijdelijkheid is niet erg, maar wat is de stap erna?’ In: Boekman, jrg. 2023, nr. 137.

Smallenburg, S. (2021) ‘Samen sterk: de kracht van het collectief’. Op: www.nrc.nl, 19 mei.

Vinkenburg, B., H. M. Booij en I. Hegeman (2018) Gemeentelijke bestedingen aan beeldende kunst & vormgeving: evaluatie van de Decentralisatieuitkering Beeldende Kunst & Vormgeving. Utrecht: Berenschot.

Wolters, L. en R. Goudriaan (2019) Onderzoek richtlijn functie- en loongebouw presentatie-instellingen voor beeldende kunst. Amsterdam: De Zaak Nu.

Verantwoording tekst en beeld

Redactie: Een eerdere versie van deze domeinpagina is geschreven door Rogier Brom en Thomas van Gaalen.

Gesprekspartners: In 2021 hebben we verschillende personen gesproken ten behoeve van informatieverzameling voor de ontwikkeling van deze domeinpagina.

Beeld: Expositie Habitat Multiform / Fotografie: Lisa Maatjens.

Feedback gezocht!

Wat vind jij van de Cultuurmonitor? We horen graag wat je ervaring is. Help ons door een korte enquête in te vullen. Alvast bedankt!

Liever later invullen? De link naar deze enquête vind je ook terug op onze homepage.

Naar de enquête