Cultuur in de regio

Thema

Hoe is het culturele aanbod verspreid over de provincies? Waar staan de meeste podia, bibliotheken, bioscopen of musea? In welke mate wordt er cultuur bezocht? Wat is de verdeling van cultuurlasten per overheid en per provincie? Deze themapagina toont de provinciale ontwikkelingen en is een uitnodiging tot het verkennen van regionale cultuurcijfers in het Dashboard.

Samenvatting

Het culturele landschap in Nederland varieert sterk per provincie en gemeente. Hoewel het aanbod in absolute zin geconcentreerd is in de Randstad, tonen analyses aan dat andere regio’s relatief goed scoren in infrastructuur, bezoek en investeringen per inwoner. Beleidsmatig groeit de aandacht voor regionale spreiding, diversiteit en inclusiviteit, met nieuwe provinciale convenanten en oproepen tot een centraal cultuurfonds met regionale afdelingen. De Cultuurmonitor breidt haar dataverzameling uit naar gemeentelijk niveau om culturele ecosystemen beter zichtbaar te maken en beleidsvorming op alle niveaus te ondersteunen met actuele en vergelijkbare informatie.

Inleiding en belang van het thema

De rol en betekenis van regionale cultuur staan in 2024 nadrukkelijk op de agenda van beleidsmakers en culturele instellingen. Zowel de Raad voor Cultuur als het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) pleiten voor een inclusiever en evenwichtiger cultuurbeleid dat rekening houdt met regionale verschillen en behoeften (IPO, 2024; VNG, 2024). In het advies Toegang tot cultuur pleit de Raad voor een versterking van de culturele infrastructuur in alle regio’s, evenals investeringen in cultuureducatie (Raad voor Cultuur 2024a). Een belangrijk voorstel binnen deze discussie is de oprichting van één rijkscultuurfonds met aparte afdelingen per provincie en Caribisch Nederland, om beter recht te doen aan regionale cultuurinitiatieven. Hoewel OCW in maart 2025 nog geen inhoudelijke reactie heeft gegeven op de voorgestelde koers richting één rijksfonds, benadrukt de Raad voor Cultuur dat er met de huidige BIS-periode een nieuwe stap is gezet: 46 procent van de goedgekeurde aanvragen komt van culturele instellingen buiten de Randstad (2024b en Nos Nieuws 2024).

In januari 2025 zijn daarnaast verschillende convenanten door provincies, gemeenten, 19 cultuurregio’s en OCW ondertekend voor 2025-2028, waarin regionale samenwerking en financiering van cultuur worden vastgelegd (Ministerie OCW 2025). Voor het eerst zijn alle 12 provincies hierin vertegenwoordigd. De convenanten beogen de culturele infrastructuur in de regio’s te versterken door langjarige financiering en betere samenwerking tussen de verschillende overheden. Daarbij wordt rekening gehouden met de specifieke culturele kenmerken van verschillende regio’s, zoals de aanwezigheid van een rijk erfgoed of sterke lokale gemeenschappen.

Regionale verschillen en diversiteit

Wanneer gesproken wordt over toegankelijkheid in de culturele sector en erkenning van cultuur, is het belangrijk om oog te hebben voor zowel regionale spreiding als voor stedelijke cultuur. De aandacht voor ‘the Culture’ – een verzamelterm voor diasporische en migrantenculturen – groeit, maar vraagt nog altijd om bredere institutionele erkenning (Bedaux 2023 en 2025). Culturele uitingen zoals muziek, mode, film en design, voortgekomen uit postkoloniale migratie en diasporische netwerken, zijn sterk geconcentreerd in stedelijke gebieden en migrantenwijken. Uit onderzoek van Significant APE (2024) blijkt dat 81 procent van de culturele instellingen het belangrijk vindt om een afspiegeling te zijn van de bevolking in stad of regio. Toch laten de cijfers zien dat dit nog lang niet gerealiseerd is. In de grote steden (G4), waar relatief veel mensen met een migratieachtergrond wonen en werken, is het aandeel medewerkers met een buiten-Europese migratieachtergrond in gesubsidieerde culturele instellingen slechts 22 procent, terwijl dit in de totale beroepsbevolking 37procent is. Buiten de G4 zien we een iets kleinere, maar nog steeds duidelijke ondervertegenwoordiging: 10 procent bij de gesubsidieerde instellingen tegenover 13 procent in de werkzame beroepsbevolking.

In regionaal cultuurbeleid krijgt de rol van lokale gemeenschappen steeds meer aandacht. De Omgevingswet benadrukt het belang van burgerbetrokkenheid door burgers en maatschappelijke organisaties vroegtijdig te betrekken bij besluitvormingsprocessen over projecten die hun leefomgeving beïnvloeden. Op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft Platform Ontwerp NL onderzocht wat de cultuur van de leefomgeving is (Boomen et al. 2024). Volgens de onderzoekers omvat cultuur niet alleen gebouwen, objecten en ruimtelijke structuren, maar ook gebruiken, tradities, verhalen en lokale geschiedenis, verbonden met de fundamentele waarden en overtuigingen van mensen. Deze brede opvatting van cultuur sluit aan bij een ontwikkeling die al sinds het begin van deze eeuw in opkomst is en die onder andere in het Verdrag van Faro expliciet wordt ondersteund. Cultuur wordt niet alleen wordt gezien als artistieke expressie, maar ook als een middel om sociale cohesie en identiteit te versterken op regionaal niveau.

Monitoringsinitiatieven en regionale data

De behoefte aan regionale cultuurdata groeit. Naast bestaande provinciale cultuurmonitoren in onder andere Noord-Brabant, Zeeland, Zuid-Holland, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Flevoland, ontwikkelen steeds meer steden eigen meetinstrumenten. Zie onderaan deze pagina voor een lijst met monitoren per provincie. En ook brancheverenigingen verzamelen meer gegevens over de regio. De Museumcijfers tonen duidelijke regionale verschillen in museumbezoek en -financiering (Museana 2024). De Regionale Cultuurmonitor van de Boekmanstichting (2022) liet eerder al zien hoe culturele praktijken per provincie variëren, maar beleidsmakers vragen om nog fijnmazigere data op gemeentelijk niveau.

In 2024 werd een belangrijke stap gezet door de mogelijkheid om binnen de Cultuurmonitor ook gemeentelijke data in kaart te brengen. De pilot Waarde van Cultuur fungeerde hierbij als een eerste verkenning, en in mei 2025 volgt de Cultuur- en Erfgoedmonitor Gelderland. Waarbij deze provincies een eigen ‘kopie’ van de landelijke Cultuurmonitor hebben, inclusief database. In samenwerking met deze provincies en provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) versterken we de lokale kennisbasis én de landelijke Cultuurmonitor, die steeds rijker wordt met lokale data en inzichten.

De themapagina Cultuur in de regio is een uitnodiging tot het verkennen van het Dashboard en het ontdekken van opvallende patronen op regionaal niveau.

Overzicht regionale cultuurmonitors

Hieronder is een overzicht opgenomen van de deelanalyses per provincie van de Regionale Cultuurmonitor en andere beschikbare monitors. Ontbreekt er een monitor in dit overzicht? Dan horen we het graag!

Drenthe

Fryslân

Gelderland

Groningen

Noord-Brabant

Utrecht

Meer weten over het thema Cultuur in de regio?

Bekijk meer regionale data in het Dashboard van de Cultuurmonitor.

Alle publicaties die de Boekmanstichting zelf over dit thema uitbrengt, zijn te vinden via het online dossier Cultuur in de regio.

Meer literatuur over het thema Cultuur in de regio is ook te vinden in de Kennisbank van de Boekmanstichting.

Bronnen

Literatuur

Atlas Research en Boekmanstichting (2018) Regionale Cultuurindex. Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Atlas Research en Boekmanstichting (2021) Cultuurmonitor Metropoolregio Amsterdam (MRA). Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Berg, N. van den et al. (2022) Regionale Cultuurmonitor. Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Bedaux, L.L. (2023) ‘Maak cultuurbeleid dat recht doet aan de diversiteit in Nederland‘. Op: www.unesco.nl, 16 november.

Blaker, N., Veldkamp, J., Beijersbergen, A., Booij, H.M. en Niessen, K. (2023) Museumcijfers 2022. Amsterdam: Stichting Museum, Museumvereniging

Broers, B., B. van Dalen, H. Vinken, J. Harings, R. Brom en R. Smeets (2020) Waarde van cultuur: de staat van de culturele sector in Noord-Brabant 2020. Tilburg/Amsterdam: Het PON & Telos, Pyrrhula Research Consultants, Kunstloc Brabant en Boekmanstichting.

Broers, B., B. van Dalen, H. Vinken, R. Brom en M. Goedhart (2022) Cultuurmonitor Zeeland: nulmeting. Tilburg/Amsterdam: Het PON & Telos, Pyrrhula Research Consultants en Boekmanstichting.

Brom, R. en H. Vinken (2020) Cultuur in Gelderland: een beknopte benchmark. Amsterdam/Tilburg: Boekmanstichting en Pyrrhula Research Consultants.

CBS (2020) Detaillering cultuurlasten gemeenten provincies. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2022) Detaillering cultuurlasten gemeenten provincies. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Interprovinciaal Overleg (2022) ‘Provincies staan samen voor uitdagingen cultuursector’. Op: www.ipo.nl, 15 december.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2020) Jaarverslag 2019. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2022) Jaarverslag 2021. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Nos Nieuws (2024). Meer subsidie voor culturele instellingen in de regio. Op: www.nos.nl, 3 juli.

RCE (2022) ‘Compleet en relatief ongeschonden Romeins heiligdom ontdekt in Gelderland’. Op: www.cultureelerfgoed.nl, 20 juni.

Raad voor Cultuur (2024a) Toegang tot cultuur. Op weg naar een nieuw bestel in 2029. Den Haag: Raad voor Cultuur.

Raad voor Cultuur (2024b) Uitkomst beoordeling raad: ruimte voor nieuwkomers en regio. Op: www.raadvoorcultuur.nl, 3 juli.

Unesco (z.j.) On(ver)vangbaar. De innovatieve kracht van the Culture. Op: www.unesco.nl.

VNG (2024) ‘Stelseladvies: Toegang tot cultuur‘. Op: www.vng.nl, 27 januari.

Verantwoording tekst en beeld

Beeld: Sonsbeek20→24 in Arnhem / Fotografie: Martijn Baudoin (via Unsplash).

Feedback gezocht!

Wat vind jij van de Cultuurmonitor? We horen graag wat je ervaring is. Help ons door een korte enquête in te vullen. Alvast bedankt!

Liever later invullen? De link naar deze enquête vind je ook terug op onze homepage.

Naar de enquête