Cultuur in de regio

Thema

Hoe is het culturele aanbod verspreid over de provincies? Waar staan de meeste podia, bibliotheken, bioscopen of musea? In welke mate wordt er cultuur bezocht? Wat is de verdeling van cultuurlasten per overheid en per provincie? Deze themapagina toont de provinciale ontwikkelingen en is een uitnodiging tot het verkennen van regionale cultuurcijfers in het Dashboard.

Samenvatting

Discussie rondom een nog op te richten Nationaal Historisch Museum met aandacht voor de streek en ‘vaderlandse tradities’ (Metropolis M 2024), kritiek op de topgezelschappen die steeds minder niet-Randstedelijke podia aandoen (Pama en Van Santen, 2024); regionale culturele identiteiten en voorzieningen bevinden zich in het hart van het culturele debat. Wat weten we eigenlijk over regionale cultuur, wat laten de data ons zien?

Inleiding en belang van het thema

De discussie over de rol en het belang van regionale cultuur wordt volop gevoerd. Zowel de Raad voor Cultuur als het Interprovinciaal Overleg (IPO) hebben zich uitgesproken over het belang van een inclusief cultuurbeleid dat rekening houdt met regionale verschillen en behoeften. Het stelseladvies Toegang tot cultuur van de Raad voor Cultuur benadrukt de noodzaak om de culturele infrastructuur in alle regio’s te versterken en te investeren in cultuureducatie (2024). De Raad wil daarnaast dat er één rijkscultuurfonds komt, met aparte afdelingen voor elke provincie en Caribisch Nederland. Het IPO pleit voor een gezamenlijke aanpak van rijk, provincies en gemeenten om de toegang tot cultuur te verbeteren. Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft het stelseladvies van de Raad voor Cultuur onderschreven en benadrukt het belang van een gezamenlijke inspanning om cultuur toegankelijk te maken voor alle inwoners, ongeacht waar ze wonen (2024). Een wettelijke verankering via een kaderwet cultuur leeft bij veel gemeenten en kan hierbij volgens hen handvatten bieden. Janita Tabak, wethouder cultuur in gemeente De Fryske Marren en lid van de commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs van de VNG, ligt toe dat “het voorstel om met één fonds te werken wel kansen [biedt] voor de samenhang tussen cultuurinitiatieven in de regio”. Ook de podiumkunst-brancheverenigingen Vereniging Nederlandse Poppodia en -Festivals (VNPF), Vereniging van Schouwburg- & Concertgebouwdirecties (VSCD) en de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK) pleiten voor een dergelijke wettelijke verankering. 

Een belangrijk aspect van de groeiende aandacht voor regionale cultuur is de roep om toegang tot cultuur voor iedereen te garanderen, ongeacht achtergrond of woonlocatie. Meerdere stemmen benadrukken het belang van het creëren van een inclusief cultureel landschap dat recht doet aan de diversiteit van de Nederlandse samenleving. Dit impliceert niet alleen het verbeteren van de fysieke toegang tot culturele voorzieningen, maar ook het bevorderen van een diverse en inclusieve culturele programmering die verschillende stemmen en perspectieven omvat. In het advies van Unesco On(ver)vangbaar wordt gepleit voor maatregelen om cultureel erfgoed te beschermen en te behouden voor toekomstige generaties. Zij roepen op tot erkenning van the Culture, ook wel migrantencultuur of diasporische stadscultuur genoemd. De uitingsvormen, zoals ontwerp, mode, muziek, film en kunst, zijn beïnvloed door postkoloniale migratie en sterk geworteld in (afro-)diasporische culturele productie. Vanwege deze diasporische basis, ontstaat dit culturele ecosysteem voornamelijk in stedelijke omgevingen en migrantenwijken (Bedaux 2023). Hierom is erkenning van de regio en leefomgeving onmisbaar in waardering en ondersteuning van the Culture in cultuurbeleid. De komende jaren zet de Boekmanstichting zich in voor meer en beter begrip van de omvang en betekenis van the culture.

Groeiend aantal monitoringsinitiatieven

Dat er daarbij behoefte is aan regionale cultuurdata blijkt uit het groeiende aantal monitoringsinitiatieven op regionaal en lokaal niveau. Naast provinciale cultuurmonitoren Noord-Brabant, Zeeland, Zuid-Holland, Gelderland, Drenthe en Flevoland, zijn er ook soortgelijke stedelijke initiatieven in Groningen, Utrecht en het grootstedelijke gebied Metropoolregio Amsterdam. Onderaan deze pagina is een (niet uitputtend) overzicht opgenomen van wat er per provincie beschikbaar is aan monitoring.

De Regionale Cultuurmonitor van de Boekmanstichting wierp in 2022 al licht op de diversiteit van culturele praktijken en uitdrukkingen die te vinden zijn in de verschillende provincies. Zichtbaar was de rijke verscheidenheid van culturele uitingen op regionaal niveau, maar ook de cruciale rol die regionale cultuur speelt in het versterken van lokale gemeenschappen en het bevorderen van sociale cohesie. Dit bood inzicht op provinciaal niveau, maar er bleek behoefte om dit nog verder te specificeren. Cultuurbeleid vindt immers voor een groot gedeelte op gemeentelijk niveau plaats. Vanaf 2024 is het mogelijk om in de Cultuurmonitor ook op gemeenten (en in de toekomst samenstellingen van gemeenten – zoals in stedelijke regio’s) in te zoomen. We bouwen stapsgewijs verder aan gemeentelijke data in het dashboard, de pilot voor Waarde van Cultuur dient hiervoor als eerste verkenning.

Rol Cultuurmonitor

Het is van belang dat beleidsmakers – landelijk, provinciaal en gemeentelijk – toegang hebben tot relevante en samenhangende informatie. In de Cultuurmonitor worden data op landelijk en regionaal niveau verzameld, ontsloten en vergelijkbaar gemaakt.

Niet alle landelijke data laten zich echter uitsplitsen op lokaal niveau en tegelijkertijd vertalen niet alle lokale data zich in landelijke inzichten. Daar is afstemming voor nodig. Welke landelijke data kunnen uitgesplitst worden op lokaal niveau en welke inzichten geeft dit voor de provinciale ondersteuningsinstellingen en beleidsmakers? Welke gegevens zijn lokaal beschikbaar en hoe kunnen die geharmoniseerd worden zodat deze vergelijkbaar blijven en landelijke inzichten voeden? Denk bijvoorbeeld aan het in kaart brengen van ongesubsidieerde cultuur of gemeentelijke cultuurlasten die beter aansluiten bij de praktijk. De kennis en expertise uit de provinciale ondersteuningsinstellingen vertaalt zich idealiter ook in de landelijke Cultuurmonitor. Uiteindelijk moeten die twee richtingen elkaar versterken. Hieraan werken we in de komende jaren samen met onderzoekers, beleidsmakers, cultuurprofessionals en andere belanghebbenden uit alle delen van het land.

Overzicht regionale cultuurmonitors

Hieronder is een overzicht opgenomen van de deelanalyses per provincie van de Regionale Cultuurmonitor en andere beschikbare monitors. Ontbreekt er een monitor in dit overzicht? Dan horen we het graag!

Fryslân

Gelderland

Groningen

Noord-Brabant

Utrecht

Meer weten over het thema Cultuur in de regio?

Bekijk meer regionale data in het Dashboard van de Cultuurmonitor.

Alle publicaties die de Boekmanstichting zelf over dit thema uitbrengt, zijn te vinden via het online dossier Cultuur in de regio.

Meer literatuur over het thema Cultuur in de regio is ook te vinden in de Kennisbank van de Boekmanstichting.

Een eerdere editie van de tekst op deze themapagina kan hier gevonden worden:
2022

Literatuur

Atlas Research en Boekmanstichting (2018) Regionale Cultuurindex. Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Atlas Research en Boekmanstichting (2021) Cultuurmonitor Metropoolregio Amsterdam (MRA). Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Berg, N. van den et al. (2022) Regionale Cultuurmonitor. Amsterdam: Atlas Research en Boekmanstichting.

Bedaux, L.L. (2023) ‘Maak cultuurbeleid dat recht doet aan de diversiteit in Nederland‘. Op: www.unesco.nl, 16 november.

Blaker, N., Veldkamp, J., Beijersbergen, A., Booij, H.M. en Niessen, K. (2023) Museumcijfers 2022. Amsterdam: Stichting Museum, Museumvereniging

Broers, B., B. van Dalen, H. Vinken, J. Harings, R. Brom en R. Smeets (2020) Waarde van cultuur: de staat van de culturele sector in Noord-Brabant 2020. Tilburg/Amsterdam: Het PON & Telos, Pyrrhula Research Consultants, Kunstloc Brabant en Boekmanstichting.

Broers, B., B. van Dalen, H. Vinken, R. Brom en M. Goedhart (2022) Cultuurmonitor Zeeland: nulmeting. Tilburg/Amsterdam: Het PON & Telos, Pyrrhula Research Consultants en Boekmanstichting.

Brom, R. en H. Vinken (2020) Cultuur in Gelderland: een beknopte benchmark. Amsterdam/Tilburg: Boekmanstichting en Pyrrhula Research Consultants.

CBS (2020) Detaillering cultuurlasten gemeenten provincies. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2022) Detaillering cultuurlasten gemeenten provincies. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Daamen, M. (2024) ‘Theaters zijn er genoeg in de regio; nu nog betalend publiek‘. Op: www.nrc.nl, 18 februari.

Interprovinciaal Overleg (2022) ‘Provincies staan samen voor uitdagingen cultuursector’. Op: www.ipo.nl, 15 december.

Metropolis M (2024) ‘Kunst in het derde rijk – Biedt deze propagandakunst ook lessen voor vandaag?’. Op: www.metropolism.com/nl, 2 april 2024.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2020) Jaarverslag 2019. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2022) Jaarverslag 2021. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Nijboer, R. en A. van de Horst (2022) Waar doen we het voor? Rapportage over de ontwikkeling van de stedelijke regio’sAmsterdam: DSP-groep.

Pama en van Santen (2024) ‘Niet meer naar Drachten: de top in theater en dans slaat kleinere steden vaker over‘. Op: www.nrc.nl, 31 maart.

Raad voor Cultuur (2017) Cultuur voor stad, land en regio: de rol van stedelijke regio’s in het cultuurbestel. Den Haag: Raad voor Cultuur.

RCE (2022) ‘Compleet en relatief ongeschonden Romeins heiligdom ontdekt in Gelderland’. Op: www.cultureelerfgoed.nl, 20 juni.

Unesco (z.j.) On(ver)vangbaar. De innovatieve kracht van the Culture. Op: www.unesco.nl.

Uslu, G. (2022a) Aanbieding advies ‘Onvervangbaar en Onmisbaar’ van de Commissie Collectie NederlandDen Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Verberk, B. (2019) ‘Cultuur in de provinciale coalitieakkoorden 2019-2023‘. Op: www.lkca.nl, 2 september.

VNG (2024) ‘Stelseladvies: Toegang tot cultuur‘. Op: www.vng.nl, 27 januari.

Wijn, C., B. Vinkenburg, W. Wierenga, A. van Heerwaarden en M. Terwisscha (2022) Op weg naar herpositioneringUtrecht: Berenschot.

Verantwoording tekst en beeld

Redactie: Een eerdere versie van deze pagina is geschreven door Maartje Goedhart en Sabine Zwart.

Beeld: Sonsbeek20→24 in Arnhem / Fotografie: Martijn Baudoin (via Unsplash).

Feedback gezocht!

Wat vind jij van de Cultuurmonitor? We horen graag wat je ervaring is. Help ons door een korte enquête in te vullen. Alvast bedankt!

Liever later invullen? De link naar deze enquête vind je ook terug op onze homepage.

Naar de enquête