Muziek

Domein

Op de domeinpagina Muziek presenteren we recente cijfers over de productie, distributie en consumptie van live- en opgenomen muziek. Het muziek ‘ecosysteem’ is veelomvattend en bestaat uit artiesten en makers, livemuziek, opgenomen muziek en de distributie daarvan, rechten en publishing, ondersteunende organisaties, media, onderwijs en training, beleid en publiek. Op deze domeinpagina komen ook ontwikkelingen omtrent de weerbaarheid van de muzieksector in verschillende themagebieden, bijvoorbeeld met betrekking tot talentontwikkeling en professionalisering, fair pay en diversiteit en inclusie aan de orde. Samen met het domein Theater valt Muziek onder de podiumkunsten.

Samenvatting

Deze domeinpagina richt zich op het domein Muziek in de volle breedte. De muziekindustrie is omvangrijk en groeit jaarlijks: met name streaming en livemuziek winnen de afgelopen decennia aan populariteit. De industrie kent ook uitdagingen. Veranderingen binnen de samenleving, bijvoorbeeld omtrent digitalisering, vragen om continue aanpassingen. Niet alle muziekgenres krijgen evenveel erkenning, er speelt veel onzekerheid omtrent werk voor makers en andere professionals, en er zijn zorgen over de toegankelijkheid van livemuziek. Er is bovendien veel discussie over bredere maatschappelijke thema’s, zoals diversiteit en inclusie en duurzaamheid. Hoewel het belang van deze thema’s steeds breder wordt gedragen en er ook specifieke interventies worden ontwikkeld, is er nog een lange weg te gaan. 

Inleiding en kerncijfers

De Nederlandse muziekindustrie bestaat uit verschillende subdomeinen, die vaak worden opgedeeld in genres. Van populaire muziek zoals hiphop en Electronic Dance Music (EDM), tot klassieke muziek en jazz: er is een hoeveelheid aan makers, organisaties, podia, evenementen en anderen betrokken bij ieder genre. Niet voor al deze subsectoren is evenveel aandacht en erkenning binnen de muzieksector en binnen cultuurbeleid, denk bijvoorbeeld aan hiphop (Raad voor Cultuur 2024, Vrieze 2023a, UNESCO 2024) en jazz (Kamer 2023). Populaire muziek wordt vaak niet gesubsidieerd door het rijk (slechts 2 procent van de uitvoeringen), terwijl klassieke muziek en opera (respectievelijk 23 en 81 procent van de uitvoeringen) vaak wel kunnen rekenen op rijkssubsidies (Siebe Weide Advies 2023). Hoewel over deze variatie in erkenning een groter bewustzijn lijkt te ontstaan binnen cultuurbeleid (zie Raad voor Cultuur 2024), is er nog een lange weg te gaan. Daarnaast zijn er ook niet altijd voldoende data beschikbaar om conclusies over ontwikkelingen per genre te trekken. Voor de popmuzieksector is bijvoorbeeld jaarlijks alleen genre-overstijgende data beschikbaar, en voor jazz en klassieke muziek wordt slechts incidenteel data verzameld.  

Ondanks verschillen tussen muziekgenres, kan de omvangrijke muziekindustrie worden opgedeeld in drie onderdelen: 1) de opname-industrie (het opnemen en verspreiden van muziek in fysieke en digitale vorm), 2) de licentie-industrie (muziekrechten en royalty’s) en 3) de livemuziekindustrie (Wikström 2014). De afgelopen decennia heeft de opkomst van het internet bijgedragen aan grote veranderingen binnen en tussen deze drie onderdelen. Waar de opname-industrie, inclusief fysieke geluidsdragers zoals CD’s en vinyl, eerst van groot belang was als inkomstenbron, ligt de nadruk nu veel meer op streaming en livemuziek (Everts 2023, NVPI 2023). Onderstaande visualisatie met cijfers van de Nederlandse Vereniging van Producenten en Importeurs van beeld- en geluidsdragers (NVPI) laat zien dat de inkomsten uit streaming in Nederland toenemen, terwijl de totale inkomsten uit fysieke geluiddragers gedaald zijn. Hoewel streaming nog steeds de grootste inkomstenbron is, neemt de populariteit van vinyl de afgelopen jaren licht toe. De veranderingen in inkomstenbronnen hebben ook grote gevolgen gehad voor de licentie-industrie. Zo spelen er al jaren discussies over hoe inkomsten uit streaming verdeeld zouden moeten worden tussen muziekplatforms (zoals Spotify) en rechthebbenden, zoals platenmaatschappijen, musici en muziekuitgevers (voor een uitgebreide uitleg zie Hesmondhalgh 2020). Deze discussies zijn met name relevant als we bekijken waar inkomsten binnen de muziekindustrie vandaan komen: zo zijn de inkomsten uit de fysieke en digitale muziekmarkt en die uit auteursrechten bijna even groot in 2021 (254 miljoen en 239 miljoen respectievelijk).  

Omzet en inkomsten muziekindustrie

in miljoenen Euro
in miljoenen Euro

Bron: Omzet muziekindustrie NVPI; Inkomsten uit auteursrechten Buma/Stemra & Sena (bewerking Boekmanstichting)

Hoewel livemuziek een steeds belangrijker onderdeel is geworden van de muzieksector als geheel, zijn de ontwikkelingen in voorstellingen en bezoeken lastig volledig in kaart te brengen door het ontbreken van data over livemuziek op niet-professionele podia, muziekfestivals en clubavonden. Wel zien we dat het totale bezoek aan muziekvoorstellingen in professionele podia van 2005 tot 2019 een geleidelijke stijging kent, en ook na de dip van de coronajaren lijkt deze trend in 2022 door te zetten. Waar er in 2005 nog ongeveer 7,5 miljoen bezoeken aan muziekvoorstellingen plaatsvonden, zijn dat er in 2022 in totaal 9,5 miljoen. Ook het aantal voorstellingen groeit: waren dat er in 2005 17.697, in 2022 zijn ze toegenomen naar 20.138 (CBS, 2023). Met name popmuziek is populair: in 2022 vonden er bijna 7,9 miljoen bezoeken aan voorstellingen binnen dit subdomein plaats. Hoewel het aantal bezoeken voor popmuziek binnen professionele podia bijna weer op het niveau van voor de sluitingen tijdens corona zit, blijft dit voor klassieke muziek in 2022 nog enigszins achter.  Het aantal voorstellingen dat wordt georganiseerd binnen klassieke muziek stijgt in 2022 licht boven het niveau van 2019 uit, maar er zijn in 2022 nog 185.000 minder bezoeken geregistreerd binnen dit genre dan in 2019 (Ibid.). 

Voorstellingen professionele podia

Aantal muziekvoorstellingen in professionele podia
Aantal muziekvoorstellingen in professionele podia naar subdomein

Bron: CBS 2021 2022 2023a 2023b

Bezoek professionele podia

In miljoenen
In miljoenen

Bron: CBS 2021 2022 2023a 2023b

Festivals zijn een steeds belangrijkere locatie voor livemuziek. Sinds de eeuwwisseling wordt er dan ook gesproken over de ‘festivalisering’ van livemuziek, een term die het toenemende belang van festivals in de livemuziekindustrie benadrukt (Mulder et al. 2020). Verschillende onderzoeken voor de Nederlandse context laten ook zien dat er een groei is in populariteit. De livemuziekmonitor laat bijvoorbeeld zien dat er vanaf 2008 een toename is van muziekfestivals die popmuziek programmeren in Nederland, met als hoogtepunt 1165 festivals in 2016. Hierna lijkt het aantal festivals af te nemen, tot 868 festivals in 2019. Het is nog onduidelijk hoe dit zich na de coronajaren heeft ontwikkeld.  

Een andere belangrijke locatie voor livemuziek zijn nachtclubs. Hoewel er weinig data beschikbaar zijn over nachtclubs, liet eerder onderzoek zien dat het aantal nachtclubs tussen 2008 en 2017 in Nederland bijna gehalveerd zou zijn: van 312 clubs in 2008 naar 174 clubs in 2017 (Van Spronsen & Partners 2017). Poppodia spelen bovendien ook een belangrijke rol in het nachtleven, aangezien hier ook veel clubavonden worden georganiseerd. In 2022 organiseerden 54 van de 60 professionele poppodia die aangesloten waren bij de VNPF in totaal 2138 clubavonden in eigen gebouw (Dee et al. 2022). Ondanks deze cijfers zijn weinig data beschikbaar en is die bovendien gefragmenteerd. Ook blijft het de vraag hoe clubs in verschillende rapporten worden gedefinieerd: waar Van Spronsen & Partners slechts 33 nachtclubs tellen in Noord-Holland in 2017, laat onderzoek van Koren (2023) zien dat Amsterdam vlak voor de coronacrisis maar liefst 58 nachtclubs telde. Koren definieerde een nachtclub als een locatie of podium met een dansvloer en een DJ die wekelijks clubnachten organiseert, voornamelijk na middernacht.  

Wat willen we verder weten over het domein Muziek?

Uit de Onderzoeks- en Innovatieagenda voor de Popmuzieksector bleek al een sterke behoefte aan data over kleine podia en oefenruimten, om zo meer zicht te krijgen op hoe lokale talentontwikkeling verder gestimuleerd kan worden. Bovendien zou het in kaart brengen van kleine podia en plekken die incidenteel speelplek bieden – zoals cafés, feestlocaties, kraakpanden, en buurthuizen – waardevolle kennis opleveren over het publiek en kleinere spelers in de muziekwereld buiten de grote, gevestigde instellingen. Geleidelijk komt hier al meer data over beschikbaar, bijvoorbeeld met betrekking tot livemuziek locaties in Rotterdam en andere Europese steden in het Live Music Mapping Project.  

Cijfers over de livemuzieksector zijn veelal incompleet en geven daardoor geen volledig beeld van de industrie. Er blijft dan ook behoefte bestaan aan sector-overstijgende data: niet alleen met betrekking tot verschillende muziekgenres, waarin bijvoorbeeld meer uitsplitsingen zouden kunnen worden gemaakt naar genres binnen de popmuziek, maar ook voor festivals en nachtclubs in de bredere zin. Hoewel er relatief veel data beschikbaar zijn over concerten, is het bijvoorbeeld nog onduidelijk hoe de coronajaren invloed hebben gehad op de festival- en nachtclubindustrie. Ook weten we nog weinig over diversiteit en inclusie in de popmuziekindustrie, waarin onderzoek zich met name focust op gender, maar weten we hier nog minder over binnen andere muziekgenres. Een grote vraag speelt hierin ook omtrent etniciteit: hierover is consequent weinig data beschikbaar in de gehele muziekindustrie (zie ook de discussie omtrent persoonsgegevens op de pagina Diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid).   

Een laatste kennisvraag gaat over het verzamelen van kennis over werkenden.  Mocht het gaan om fair pay of om verschillende onderwijsmogelijkheden, in bestaande onderzoeken, projecten en rapporten worden met name muzikanten onder de loep genomen. De muziekindustrie, en alle problematiek omtrent werk die hierin speelt, bestaat echter uit veel meer spelers. Om meer inzicht te krijgen in werk in de muziekindustrie, en hierop ook gepast beleid te vormen, is het van belang om de focus te verleggen en óók de ervaringen en posities van andere groepen werkenden te verkennen.  

Meer weten over het domein Muziek?

Bekijk meer data over het domein Muziek in het Dashboard van de Cultuurmonitor. 

Meer literatuur over het domein Muziek is te vinden in de Kennisbank van de Boekmanstichting. 

Vorige edities van de tekst op deze domeinpagina kunnen hier gevonden worden:
2021 
2022  

Literatuur

Berkers, P., M. Verboord en F. Weij (2016) ‘‘These critics (still) don’t write enough about women artists’: gender inequality in the newspaper coverage of arts and culture in France, Germany, the Netherlands, and the United States, 1955-2005‘. In: Gender & Society, 30(3), 515-539.   

Berkers, P., Y. Wijngaarden, F. Kimenai en E. Hitters, T.E. Virani (Ed.) (2023) From Metaphor to Measurement of Popular Music Ecosystems: Putting Diversities at the Heart of Resilience, Global Creative Ecosystems: A Critical Understanding of Sustainable Creative and Cultural Production. Palgrave Macmillan: Bristol, UK.   

Beroepsverenigingenmuziek (2023) ‘Internationalisering muziekonderwijs.’ Op: www.beroepsverenigingenmuziek.nl, 20 november.  

Calkins, T., P. Berkers, F. Kimenai en J. Wijngaarden (2024) Music Management in Europe: 2023 Report. Rotterdam: Erasmus University Rotterdam, EMMA.  

CBS (2021) ‘Podiumkunstactiviteiten en -bezoek, 2016-2020‘. Op: opendata.cbs.nl

CBS (2022) ‘Activiteiten en bezoekersaantallen van podia voor professionele podiumkunsten‘. Op: opendata.cbs.nl.  

CBS (2023a) ‘Professionele podiumkunsten; capaciteit, voorstellingen, bezoekers, regio‘. Op: opendata.cbs.nl.  

CBS (2023b) ‘Activiteiten/bezoekersaantallen podia voor professionele podiumkunsten 2022‘, Op: opendata.cbs.nl

CBS (2023c) ‘Arbeidsmarkt culturele en creatieve sector 2010-2023‘. Op: opendata.cbs.nl

Daru, S., K. Kros en H. Mateman (2023) Grensoverschrijdend gedrag in de muziekindustrie in beeld. Utrecht: Movisie.    

Davies, K., M.B. Gouthro, N. Matthews en V. Richards (2023) ‘Festival Participation, Inclusion and Poverty: An Exploratory Study‘. In: Tourism and Hospitality, 4, 51-74.  

De Vrieze, A. (2022) ‘Energiecrisis in popzalen: ‘TivoliVredenburg verwacht kostenstijging van een miljoen’‘. Op: www.3voor12.nl, 27 september.   

De Vrieze, A. (2023a) ‘Hiphopfestival Rolling Loud keert niet terug naar Nederland – 3voor12‘. Op: www.3voor12.nl, 12 december.

De Vrieze, A. (2023b) ‘Staatssecretaris Uslu: woekerhandel tickets beperkt probleem‘. Op: www.3voor12.nl, 29 november.   

Dee, A. en B. Schans (2022) Poppodia- en Festivals in Cijfers 2022. Amsterdam: VNPF.   

Effenaar (2023) ‘Poppodium Effenaar en technologiebedrijf ASML worden partners en zetten in op cultuur voor iedereen‘. Op: www.effenaar.nl, 15 maart.

Erdbrink, A. (et al.) (2021) ‘Listening Space: An Exploratory Case Study on a Persuasive Game Designed to Enrich the Experience of Classical Music Concerts‘. In: Journal on Computing and Cultural Heritage, 14(4), 20.  

Everts, R. (2023) Making a living in live music: early career musicians in the changing music industries. Rotterdam: Erasmus University Rotterdam: Doctoral dissertation. 

Haynes, J. en L. Marshall (2018) ‘Reluctant Entrepeneurs: musicians and entrepeneurship in the ‘new’ music industry‘. In: The British Journal of Sociology, 69(2), 459-482.

Hesmondhalgh, D. (2020) ‘Is music streaming bad for musicians? Problems of evidence and argument’. In: New media & society, jrg. 23, nr. 12, 3593-3615. 

Jorritsma, E. en H. van Santen (2023) ‘Musici eerlijk betalen: orkesten hebben er geen geld voor‘. Op: www.nrc.nl, 27 juni.

Kamer, G. (2023) ‘Jazzmusici kondigen protestmars bij Tweede Kamer aan tegen muziekbeleid NPO‘. Op: www.3voor12.nl, 25 juni.

Koeman, N., W. Elsenburg en M. Hartgerink (2023) Koop en doorverkoop: onderzoek naar toegangskaarten voor sport- en culturele evenementen. Amsterdam: SEO.  

Koren, T. (2023) ‘Beyond door policies: Cultural production as a form of spatial regulation in Amsterdam nightclubs‘ In: European Journal of Cultural Studies, 1-16.

Krueger, A.B. (2019) Rockonomics: A backstage tour of what the music industry can teach us about economics and life. Broadway Business.   

Kruis, I. en E. Bisschop Boele (2023) Veranderende vormen. Inventarisatie Instrumentaal/vocaal Muziekonderwijs Noord- en Oost-Nederland. Groningen: Hanzehogeschool Groningen.

Kunstenbond (2023) ‘Ketentafels: een belangrijk instrument in de strijd voor Fair Pay‘. Op: www.kunstenbond.nl, 1 november.  

Mulder, M. (2023) I was there! Pop venues and festivals and their value in the ecosystem of live music. Rotterdam: Erasmus University Rotterdam, Doctoral dissertation.

Mulder, M., E. Hitters en P. Rutten (2020) ‘The impact of festivalization on the Dutch live music action field: a thematic analysis‘. In: Creative Industries Journal, 14(3), 245-268.   

NVPI (2023) ‘Marktcijfers audio 2022: opnieuw groei voor Nederlandse muziekindustrie in 2022‘. Op: www.nvpi.nl, 20 februari.   

Pisart, T. (2023) ‘Europarlementariër Lara Wolters wil platinum tickets in concertwereld aanpakken‘. Op: www.3voor12.vpro.nl, 12 juli.   

Pointer (2023) ‘Seksueel grensoverschrijdend gedrag op het Conservatorium van Amsterdam: 3 docenten weg‘. Op: www.pointer.kro-ncrv.nl, 29 september.  

Raad voor Cultuur (2024) Toegang tot cultuur: op weg naar een nieuw bestel in 2029. Raad voor Cultuur: Den Haag.   

Respons (2023) ‘Evenementendata en analyse Archieven‘. Op: www.respons.nl, 27 december.  

Respons (2024) ‘Festivals Archieven‘. Op: www.respons.nl, 20 januari.  

Schrijen, B., R. Slob en M. van Haeren (2020) Evaluatieonderzoek Méér Muziek in de Klas. Amsterdam: Boekmanstichting.   

Siebe Weide Advies (2023) Podia 2022: jaarcijfers schouwburgen en concertgebouwen in Nederland. VSCD: Amsterdam.   

Skovbon, S. (2024) The Environmental Sustainability of Symphony Orchestras: Challenges and Potential Solutions, in Classical Music Futures Practices of Innovation. Cambridge: Open Book Publishers, 205-228.   

Swartjes, B. P. Berkers (2023) ‘Getting in’ or ‘moving on’? On internship experiences and representation in the popular music festival sector‘. In: Journal of Work and Education, 36(7-8), 623-635.   

Trienekens, S. en J. Escobar Campos (2022) Concertgebouworkest YOUNG 2019-2022 ‘Life in and after Young’. Urban Paradoxes: Amsterdam.  

UNESCO (2024) On(ver)vangbaar: de innovatieve kracht van The culture. Paris: UNESCO.   

Van der Hoeven, A. en E. Hitters (2023) ‘Live Music and the New Urban Agenda: Social, economic, environmental and spatial sustainability in live music ecologies‘. In: City, Culture and Society, 32.

Van Santen, H. (2023) ‘En weer is een muziekschool failliet gegaan. Wie kan er nog naar muziekles?‘. Op: www.nrc.nl, 5 april.

Van Spronsen & partners (2017) De Discotheek & Club in beeld.   

Vandenberg, F. (2023) ‘All Together Now’: live(streamed) music as collective practices‘. Rotterdam: Erasmus University Rotterdam: Doctoral Dissertation.

Vereniging Hogescholen (2024) ‘Dashboard instroom, inschrijvingen en diploma’s’. Op: www.vereniginghogescholen.nl.

Vinkenburg & Clemens (2023) De kloof tussen inzet en inkomsten van popmuzikanten. Utrecht: Berenschot. 

VNPF (2023) Poppodium Analyse Systeem. Op: www.vnpf.nl.  

Wijngaarden, Y. (et al.) (2022) ‘Basic income, post-precarious outcome? How creative professionals perceive participating in an experiment with basic income [Symposium presentation]’. Bij: Culture + Work Symposium, Amsterdam, 28 oktober.

Wikström, P. (2014) ‘The music industry in an age of digital distribution‘. In: Change: 19 key essays on how the Internet is changing our lives. Madrid: Turner / BBVA Group, pp. 1-24.    

Zwaan, K., H. van Kuijeren, G. Stompff en R. Delfgaauw (2023) Onderzoeks- & Innovatieagenda voor de Popmuzieksector. Amsterdam, Diemen, Haarlem: Hogeschool Inholland & de Popcoalitie. 

Verantwoording tekst en beeld

Redactie: Een eerdere versie van deze pagina is geschreven door Janna Michael en Shomara Roosblad.

Gesprekspartners: In 2021 hebben we verschillende personen gesproken ten behoeve van informatieverzameling voor de ontwikkeling van deze domeinpagina.

Beeld: Studio Paisley Kaas / Fotografie: Lisa Maatjens.

Feedback gezocht!

Wat vind jij van de Cultuurmonitor? We horen graag wat je ervaring is. Help ons door een korte enquête in te vullen. Alvast bedankt!

Liever later invullen? De link naar deze enquête vind je ook terug op onze homepage.

Naar de enquête